باغ شاهزاده ماهان در نزدیکی کرمان

شاهزاده ماهان باغی سرسبز و دل‌نواز در دل کویر و از جاهای دیدنی کرمان است و یکی از ۹ باغ ایرانی و مشهور جهان به شمار می‌رود که در سال ۱۳۹۰ به‌همراه باغ پاسارگاد شیراز به‌عنوان مادر باغ‌های ایرانی، باغ ارم شیراز، باغ چهل ستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ ماهان کرمان، باغ اکبریه بیرجند، باغ دولت‌آباد یزد، باغ پهلوان پور مهریز یزد و باغ عباس‌آباد بهشهر در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

این باغ تاریخی و سرسبز از دوره قاجار به یادگار باقی‌مانده و فرمان ساخت آن توسط محمدحسن خان، سردار ایروانی و حاکم وقت کرمان صادرشده و سپس در زمان حاکم بعدی، عبدالحمید میزرا ناصرالدوله، بین سال‌های ۱۲۹۸ الی ۱۳۰۹ هجری قمری بناهایی به آن اضافه و تکمیل‌شده است.

لازم به ذکر است واقع‌شدن منطقه ماهان در مسیر عبوری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است.

باغ شاهزاده ماهان از باغ‌های تمام‌عیار ایرانی و یکی از بهترین باغ‌های شیب‌دار یا باغ – تخت به شمار می‌رود. از ویژگی‌های این‌گونه باغ‌های مطبق، نمایش بی‌نظیر و تماشایی آب به‌صورت پلکانی و در سطح‌های افقی و عمودی است.

وسعت این باغ مستطیل شکل حدود ۵/۵ هکتار است که دارای ۴۰۷ متر طول و ۱۲۲ متر عرض و شامل سردر ورودی، حمام، عمارت، شبکه آب‌رسانی و حوض است که در میان حصاری بلند از درختان محصورشده‌اند و همچون نگینی سرسبز در دل کویر می‌درخشد و چشم‌نوازی می‌کند.

این باغ رو به قله کوه جوپار در جنوب محصور است و بنابراین دنیای درونی و بیرونی باغ بسیار متفاوت از یکدیگر می‌باشند. درون باغ بسیار سرسبز و پر از درختان میوه و جوی‌های پر آب است اما بیرون باغ کویر می‌باشد.

زمانی که به این باغ برسید سردری زیبا و دو طبقه را خواهید دید که از میان آن فضای درونی و سرسبز باغ را می‌بینید. طبقه بالای این سردر اتاق‌هایی برای زندگی و پذیرایی وجود دارد. در راستای طولی باغ نیز ورودی‌های فرعی تعبیه‌شده است. این بنا واسطه‌ای میان واقعیت بیرونی و واقعیت درونی است. تجربه فضای نسبتاً باریک خیابان پیش ورودی و مکث درون هشتی کوچک و نسبتاً بسته سردرخانه در طبقه هم‌سطح، شرایط حسی تلقین کننده پیشین را در نسبتی اعجازانگیز در برابر تجربه فضای بسیار گشوده باغ قرار می‌دهد. بعد از عبور از این قسمت وارد فضای داخلی باغ می‌شوید.

در بدو ورود در سطح نسبتاً وسیع و مسطحی که در فضای جلوی سردرخانه به سمت باغ قرار دارد، فرصت مشاهده مهم‌ترین عنصر شکل‌دهنده باغ تخت ماهان به‌دست می‌آید.

۱۲ سطح پلکانی به‌همراه آبشارها، فواره‌ها و دو حوضچه پر آب که از دو سمت با درختان بلندقامت باغ احاطه‌شده‌اند در برابر دیدگانتان ظاهر می‌شوند. نهر آبی که در این مکان جریان دارد از بالای باغ وارد می‌شود. منبع این نهر، قنات تیگران است که از ارتفاعات جوپار سرچشمه می‌گیرد و بعد از آبیاری کرت‌ها و مسیرها به‌صورت آبشارهایی در سطح پلکانی و سطح شیب‌دار جاری می‌شود و تا بیرون باغ ادامه دارد و به‌سمت ماهان می‌رود.

در دو طرف مسیر، آبشارها، دو پیاده راه و دو ردیف درختان سایه‌افکن در دو طرف پیاده راه‌ها اهمیت محور مرکزی را از بالا تا پایین تشدید می‌کند و به روی بستر آن از بالاخانه تا سردرخانه سایه می‌افکند.

در انتهای باغ، نمای سفید و دل‌انگیز بالاخانه که محل پذیرایی و سکونت صاحب اصلی باغ بوده است، باظرافتی هرچه تمام‌تر خودنمایی می‌کند. این عمارت ۴۸۷ مترمربع مساحت دارد و با هندسه‌ای نسبتاً باریک و کشیده قسمت قابل ملاحظه‌ای از عرض باغ را در دو طبقه به خود اختصاص می‌دهد و در ایوان مرکزی روبروی محور اصلی تا سه طبقه ارتفاع می‌یابد. این بخش در حال حاضر توسط بخش خصوصی به رستوران تبدیل‌شده است. در پشت این ساختمان باغ خلوتی با کرت‌های میوه و محورهایی با درخت‌های سایه‌افکن و پیاده راه‌های شرقی – غربی موازی با بنای بالاخانه وجود دارد. نهر باغ ابتدا از آبراهه‌های این قسمت عبور می‌کند و سپس وارد مجراهای اصلی می‌شود.

در ساخت بناهای باغ شاهزاده ماهان از آجر به‌همراه اندود کاهگل استفاده‌شده است. در برخی قسمت‌ها مانند سردر ورودی کاشی‌های زیبا و چشم‌نوازی دیده می‌شود. دیوار باغ نیز با اندود گل پوشیده شده و در جاهایی که به بالاخانه و سردر می‌رسد با اندود گچی مزین شده است.

برای کف‌سازی باغ ماهان قلوه‌سنگ و ملات به‌کاررفته که در بخش‌های پیرامون عمارت و سردر با نقش‌های هندسی تزیین‌شده‌اند. در پله‌ها و حاشیه باغچه‌ها آجر و در درز میان کرت‌ها و پیاده‌روها سنگ کارشده است.