ارگ راین در نزدیکی کرمان

راین یکی از شهرهای دیدنی و کویری است که به پردیس کویر ایران شهرت دارد. این شهر پیشینه‌ای تاریخی داشته و آثار تاریخی بسیاری دارد. یکی از این آثار معروف و زیبا، ارگ راین است.

ارگ راین بعد از ارگ بم که به‌عنوان بزرگ‌ترین سازه خشتی ایران و جهان شناخته می‌شود، دومین بنای خشتی جهان است و بر بلندای تپه‌ای در دامنه کوه‌های «هزار» شهر راین قرار دارد.

ارگ راین نام خود را از شهری که در آن قرار دارد، وام می‌گیرد. راین از دو واژه «راه» و «این» به معنی «راه این»، گرفته‌شده است. برخی نیز می‌گویند «رایین» نام یکی از سرداران بزرگ ایران در زمان ساسانی است که نام وی بر این شهر و ارگ گذاشته‌شده است.

قلعه راین یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی کهن راین است و بر موجودیت این شهر قبل از اسلام مهر تأیید می‌نهد.

قدمت قلعه به دوره ساسانیان برمی‌گردد و در تاریخ کرمان، از آن در قرن اول هجری قمری نام‌برده شده است.

ارگ راین در دوره نادرشاه افشار محل حکومت میرزا حسین‌خان راینی و سپس پسرش محمدعلی‌خان در دوره زندیه بوده است.

در دوران پس از اسلام، قلعه راین جنبه نظامی و دفاعی داشته و مردمان هنگام خطر و هجوم دشمن به این مکان پناه می‌بردند. در منابع تاریخی آمده است:

«در زمان یزدگرد سوم، سپاه عرب به فرماندهی مجاشع ابن مسعود سلمی، هنگام فتح ایالت کرمان، نتوانست به قلعه راین که دژی مستحکم بود، وارد شود. در قرن ششم هجری قمری هم جنگ بهرام شاه با ملک ارسلان در نزدیکی همین قلعه به وقوع پیوست که راینی‌ها از قلعه خارج شدند و به نفع ملک ارسلان جنگ را به‌پایان رساندند.»

ارگ راین روی تپه‌ای در ارتفاع ۲,۵۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و بر نواحی پیرامون دست‌کم تا شعاع هفت کیلومتری تسلط دارد. این ارگ بیش از ۲۲ هزار مترمربع مساحت و بیش از ۲۷ هزار مترمربع زیربنا دارد. معماری ارگ راین بی‌شباهت به خواهر بزرگ‌تر خود یعنی ارگ بم نیست و اگر از آن دیدن کرده باشید، متوجه این شباهت خواهید شد. پلان ارگ راین تقریباً مستطیل شکل و ابعاد آن در طویل‌ترین و عریض‌ترین قسمت‌ها ۱۷۰ متر در ۱۴۲ متر است.

این ارگ درون حصاری با ارتفاع بیش از ۱۰ متر و پهنای پنج متر جای گرفته و دورتادور آن خندقی به طول ۱۵۴ متر در جهات جنوب، جنوب شرقی و شرق حفر شده که هم جنبه دفاعی دارد و هم مسیر عبور باران و سیلاب بوده است. دیوار بیرونی ارگ از ۱۲ حصار یا پاره دیوار به طول‌های مختلف تشکیل‌شده است. بر بالای حصار ارگ، کنگره‌هایی در قسمت فوقانی قرار دارد که مخصوص کمانداران بوده است. ارتفاع این کنگره‌ها ۱۲ سانتی‌متر و عرض آن‌ها ۱۱ سانتی‌متر و فاصله هر کنگره تا کنگره بعدی ۲۲ سانتی‌متر است.

ارگ راین دارای ۱۶ برج در گوشه‌ها و میانه حصار بیرونی و درونی است که ۱۵ برج، فضای داخل و بیرون ارگ را تحت مراقبت و کنترل داشته‌اند و از یک برج مادر یا برج شماره یک به‌منظور اطلاع‌رسانی استفاده می‌شده است. تمام این برج‌ها دو طبقه هستند و پله‌هایی از دو سمت دارند که یکی به بالای برج و دیگری به مردگرد و در ادامه به برج بعد می‌رسد. در بدنه همه برج‌های ارگ راین، روزنه‌های دیده‌بانی و تیرکش‌هایی برای دفاع تعبیه‌شده است. مصالح برج‌ها نیز خشت و چینه است و در پلکان‌ها از چوب برای زیرسازی و لبه پله‌ها استفاده‌شده است.

ورودی قلعه از جبهه شرقی آن است که با سردر بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه می‌یابد. در قسمت ورودی جایگاه آهنگران و افرادی که به شغل چاقوسازی و ساخت ابزار فلزی مشغول بوده‌اند، به چشم می‌خورد. سردر ورودی ارگ راین از دو طبقه تشکیل‌شده و معبر ورودی در طبقه همکف و اتاقک مربع شکلی در بالای در ورودی ساخته‌شده است. در کف این اتاق مربع شکل که طاق معبر ورودی نیز محسوب می‌شود، دو روزنه چهار ضلعی با ابعاد ۴۰ در ۳۰ سانتی‌متر ایجادشده تا ورود و خروج افراد را بررسی و کنترل کنند. همچنین، امکان تیراندازی یا ریختن مواد مذاب روی مهاجمان از درون این روزنه‌ها وجود داشته است.