نقش رجب در شمال شهر مرودشت

نقش رجب، جایگاه یکی از آثار ارزشمند حجاری باستانی ایران است. این محل در ۱۳ کیلومتری شهر مرودشت و در فاصله ۳ کیلومتری شمال تخت جمشید و سمت راست جاده شاهی واقع است. جاده شاهی شاهراهی بوده که در بیست‌وپنج قرن پیش، شوش یکی از پایتخت‌های شاهنشاهی ایران را به شهر سارد پایتخت لیدی در منتهی‌الیه غربی شبه‌جزیره آناتولی فعلی مربوط می‌ساخته است. در این محل، در دامنه کوه، محوطه روباز غار مانندی است که بر سه بدنه شمالی شرقی و جنوبی‌اش سه مجلس از مراسم تاج‌گذاری شاهان ساسانی حجاری‌شده است.

رو به روی نقش رجب میدان گاه بزرگی قرار دارد که گفته می‌شود در زمان‌های گذشته مکانی آباد و تفرجگاه مانند بوده و چون نزدیک شهر باستانی اصطخر بوده است، شاهان ساسانی مراسم بزم و تاج گذاری‌های خود را در آن انجام می‌داده‌اند. این گفته را می‌توان از روی حجاری نقش آب روان در کوه رحمت هم ثابت کرد. همچنین گفته می‌شود که به‌احتمال خیلی زیاد اردشیر بابکان در حوالی شهر اصطخر به دنیا آمده و تاج‌گذاری خود را در حوالی همین مکان انجام داده است. به همین خاطر نقش برجسته‌های مجلس تاج‌گذاری وی و شاهان بعدی در این مکان قرار گرفته‌اند.

کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌های ساسانی به‌قصد جاودان ماندن تاریخ ساسانی و اطلاع‌رسانی برای آیندگان به نگارش درآمده‌اند و معمولاً مضمون مشترک همه آنها، نشان دادن تبار شاهی و منشأ سلطنتی پادشاهان و حق الهی در دست‌یابی به‌قدرت و فره ایزدی است که خود ریشه در اعتقادات باستانی و اندیشه سیاسی دوره ساسانی دارد.

این نقش برجسته در مستطیلی به طول ۶ متر و عرض ۴ متر در ارتفاع ۱.۵ متری از سطح زمین حجاری‌شده و در جبهه شمالی نقش رجب قرار دارد. در این نقش برجسته شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی، درحالی‌که لباسی بلند و چین‌دار و چکمه‌هایی به پا و موهایی مجعد دارد، سوار بر اسبی آراسته و تنومند به همراه ۹ نفر از بزرگان کشور که او را همراهی می‌کنند در حال حرکت است. گویا همه آن‌ها برای شرکت در مراسم شادی یا یک رویداد مهم آماده‌شده‌اند. روی سینه اسب شاپور چهار سطر متن به خط پهلوی ساسانی کنده‌شده و در کنارش کتیبه‌ای با همین مضمون به خط یونانی و در شش سطر دیده می‌شود.

در کتیبه چهار سطری این‌چنین آمده است که:

“اهورامزدا پرست، خداوندگار شاپور، شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از طرف خدا، پسر اهورامزدا پرست خداوندگار اردشیر شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از سوی خدا، پسر خداوند بابک شاه”

این کتیبه سال‌ها بعد از حجاری مجلس دوم، در زمان پادشاهی بهرام دوم در سمت چپ آن کنده شد. این سنگ‌نگاره به کرتیر، یکی از موبدان زرتشتی بانفوذ دوره ساسانی تعلق دارد و تنها سنگ‌نگاره ست که هیچ شاهی در آن دیده نمی‌شود. جالب است بدانید که در آن زمان هیچ‌کس به‌جز پادشاه حق ایجاد سنگ‌نبشته را نداشت و وجود این کتیبه نشان از نفوذ و قدرت این موبد زرتشتی است.

در این سنگ‌نگاره، کرتیر با دست راست خود در حال اشاره کردن به کتیبه و ادای احترام به مجلس تاج گذرای اردشیر بابکان است. وی دارای موهای مجعد بلندی است که تا گردنش پایین آمده و کلاهی بر سر و گردنبندی مروارید شکل بر گردن دارد.

کتیبه کرتیر به خط پهلوی ساسانی و در ۳۱ سطر نوشته‌شده که اکنون ۲۰ سطر آن سالم مانده و قابل‌خواندن است. کرتیر در این کتیبه به معرفی خود و خدمات دینی‌اش در دوره پادشاهان ساسانی و معراج خویش در مراسم کردگان (kirdagān) اشاره می‌کند. (توضیحات مراسم معراج کردگان در سنگ‌نبشته‌های نقش رستم و سرمشهد به‌طور کامل آمده‌اند؛ اما در نقش رجب تنها اشاره مختصری به آن شده است).

کرتیر در این نقش برجسته از خدمات مربوط به آتشکده‌ها و موقوفاتی که به آن‌ها تخصیص داده سخن می‌گوید. سپس در مورد نام‌های مختلف خود در دوره شاهان ساسانی مثل موبد و هیربد در زمان شاپور اول، کرتیر موبد هرمز در زمان هرمز و بهرام اول، کرتیر موبد در زمان بهرام دوم سخن می‌گوید. در آخر کتیبه نام دبیر کرتیر (بوختگ) آمده است. نکته جالب درباره این کتیبه این است که نام موبدِ موبدان با سنگ فرز (سنگی تیز برای برش دادن) بریده‌شده است.

بخشی از کتیبه به شرح زیر است:

“من از ایزدان این را درخواست کردم که اگر یک بار ایزدان من کرتیر را در این جهان زندگان جای‌داده‌اند پس من را به آن‌سوی (دنیای مردگان) نیز عبور دهند و چهره بهشت و دوزخ را نمایند … ”