مقبره الشعرا (آرامگاه شاعران) در خیابان عارف تبریز

مقبره الشعرا یا همان آرامگاه شاعران تبریز، مکانی است که تعداد کثیری از مشاهیر علم و فرهنگ و ادب ایران‌زمین مدفون می‌باشند و درگذشته با اسامی حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب نیز نامیده می‌شد.

این بنا پس از زمین لرزه‌های سال‌های ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ هجری قمری متروکه شد اما در شهریور سال ۱۳۵۰ هجری شمسی و به دلیل اهمیت آن به‌واسطه مدفون شدن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ، مسابقه‌ای برای طرح یک بنای یادبود توسط روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و مجله یغما برگزار گردید و پس از چندی پیشنهاد «غلامرضا فرزان‌مهر» برگزیده شد و عملیات احداث بنای یادبود آغاز گردید. هم اکنون این بنای یادبود نماد مقبره الشعرا و یکی از نمادهای شهر تبریز محسوب می‌شود.

نام این گورستان در آثار مکتوب پیش از سده هشتم هجری به چشم نمی‌خورد. کتاب لباب الالباب تألیف محمد عوفی در سال ۶۱۸ هجری قمری که در آن شرح‌حالی از شاعران سده هشتم هجری (همانند خاقانی و فارابی که در مقبره الشعرا مدفون‌اند) گنجانده شده است، نامی از این مکان به میان آورده نشده است. قدیمی‌ترین اشاره به این گورستان در کتاب نزهه القلوب تألیف حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری قمری می‌باشد، همچنین در «تاریخ گزیده مستوفی» تألیف ۷۳۰ هجری قمری نیز به مقبره الشعرا اشاره شده است.

یکی از مواردی که در مورد مقبره الشعرا تبریز حائز اهمیت بسیار است، سبک معماری آن است. هرچند که در این مورد پژوهش‌های زیادی انجام نپذیرفته است، اما با توجه به صحبت‌های معمار این اثر تاریخی می‌توان به درک هر چه بیشتر طراحی و معماری آن پی برد. مقبره الشعرا به‌گونه‌ای طراحی‌شده است که  می‌توان مجموعه‌ای از معماری مدرن و سنتی را در آن مشاهده کرد. همچنین ارتباط حسی بین بیننده و بنایی که کماکان تازه و نو به نظر می‌رسد، یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آرامگاه شاعران تبریز است.

فرزان مهر معمار این بنا این‌گونه می‌گوید: برای آنکه بتوانیم مقاومت این بنا را تضمین کنیم، باید ۵ لایه از زمین را می‌کوبیدیم تا بتواند مقاومتی در حدود ۲ کیلوگرم به ازای هر سانتی‌متر مربع به‌دست آوریم. پایه و اساس این بنا از جنس فلز می‌باشد که با قطعه‌های بتونی پوشانده شده است. ارتفاع این بنا ۳۰ متر است که در طول سالیان مختلف یکی از نمادهای هویتی و فرهنگی شهر تبریز محسوب می‌شود. این معمار در ادامه صحبت‌هایش این‌گونه توضیح داد: اگر در همان زمان تمام نکات ساخت‌وساز این بنا به‌درستی اجرا می‌شد، می‌توانست تا ۵۰۰ سال دوام و ماندگاری داشته باشد.

هنگامی‌که شما وارد مقبره الشعرا می‌شوید و از پله‌های آن بالا می‌روید، با یک بنای عظیم روبه‌رو می‌شوید که با دقت و هنرمندی تمام ساخته‌شده است و با طاق‌هایی در هم فرورفته شما را مبهوت خود می‌کند.

برای آنکه به درب ورودی برسید باید از پله‌ها پایین آمده تا به فضای اصلی قسمت پایین نماد یادبود مقبره الشعرا برسید. وقتی به قسمت اصلی این بنا رسیدید، درون اتاق بزرگی قرار دارید که چند اتاق کوچک‌تر در کنار آن است. در میان تمام مقبره‌ها، قبری در گوشه اتاق توجه شما را به خود جلب می‌کند. این آرامگاه، قبر محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار، شاعر نامدار ایرانی است که اشعارش به زبان فارسی و ترکی برای ادب دوستان فارسی بسیار آشناست. این اتاق بسیار جذاب و زیباست؛ زیرا دورتادور آن پر است از اشعار شاعرانی که در مقبره الشعرا دفن شده‌اند.

بخش‌های جانبی مختلفی هم در این مکان به چشم می‌خورد که از آن جمله می‌توان به‌کارهای اداری، فروش کتاب، صنایع‌دستی، مجسمه‌های کوچک، سرویس بهداشتی، آبخوری، نیمکت و … اشاره کرد. همچنین در این مکان افرادی به‌عنوان راهنمای گردشگری وجود دارند که می‌توانید سؤالات خود را از آن‌ها بپرسید.

بیش از ۴۰۰ شاعر، عارف و رجال نامی ایران و کشورهای منطقه از ۸۰۰ سال پیش به ترتیب از حکیم اسدی طوسی تا استاد شهریار، یکی پس از دیگری در اینجا به خاک سپرده‌شده‌اند. از معروف‌ترین آرمیدگان در مقبره الشعرا می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

۱– اسدی طوسی

۲– خاقانی شروانی

۳– ذوالفقار شروانی

۴– سید محمدحسین شهریار

۵– عزیز خان مکری

۶– شاهپور نیشابوری

۷– شکیبی تبریزی

۸– شمس‌الدین سجاسی

۹– ظهیر فاریابی

۱۰– قطران تبریزی

۱۱– سلمان ساوجی

۱۲– لسانی شیرازی

۱۳– مانی شیرازی

۱۴– مجیرالدین بیلقانی

۱۵– مغربی تبریزی

۱۶– همام تبریزی

۱۷– انوری ابیوردی

۱۸– ثقهالاسلام تبریزی

۱۹– نصرالله طبیب

۲۰– مهدی روشن‌ضمیر

۲۱– میرزا طاهر خوشنویس تبریزی

۲۲– محمود ملماسی