مسجد صاحب‌الامر در مرکز تبریز

پیشینه مسجد صاحب‌الامر تبریز

پیشینه ساخت مسجد صاحب‌الامر به دوره سلطنت شاه‌طهماسب اول صفوی برمی‌گردد. مسجد صاحب‌الامر با فرمان شاه‌طهماسب در کنار رودخانه مهران‌رود ساخته شد و به نام مسجد سلطنتی شاه‌طهماسب صفوی بین مردم شهرت پیدا کرد. مسجدی که گفته می‌شود روی بقایا یا در کنار یک معبد میترایی ساخته‌شده است و به همین دلیل ارزش تاریخی بسیار بالایی دارد.

کاتب چلبی در کتاب «جهان‌نما» در این‌باره می‌نویسد: «در قسمت شرقی میدان صاحب‌آباد متصل به‌جامع سلطان‌حسن، مسجد مزین دیگری وجود داشت که چون بنایش از شاه‌تهماسب بود، عساکر عثمانی جابه‌جا خرابش کردند.»

مرمت مسجد در دوره‌های مختلف

سال‌ها پس از ساخت این بنا و در سال ۱۰۴۵ هجری قمری، عثمانی‌ها که بر تبریز مسلط شده بودند، مسجد را خراب کردند و تنها دو طاق مرمری منقوش از آن باقی ماند. هرچند صفویان توانستند مدتی بعد دوباره حاکمیت تبریز را به‌دست آورند و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین، با دستور “میرزا محمدابراهیم“، وزیر آذربایجان در زمان شاه سلطان حسین، مسجد را دوباره ساختند.

اما عمر مسجد بازسازی‌شده چندان طولانی نبود و در اثر زمین‌لرزه مهیب سال ۱۱۹۳ هجری قمری تبریز، دوباره تخریب شد. این بار “میرزاعلی اکبرخان“، مترجم کنسولگری روس، دستور مرمت و بازسازی این مسجد را در سال ۱۲۶۶ هجری قمری داد و در یکی از صحن‌های آن اقدام به ساخت “مدرسه اکبریه” کرد. تمام هزینه‌های بازسازی این مسجد را خود میرزاعلی اکبرخان برعهده گرفت و برخی از قسمت‌های داخلی مسجد را نیز آینه‌کاری کرد.

تزیینات مسجد

در گوشه گوشه مسجد، تزئینات و آثار به‌جای مانده از دوره‌های مختلف به چشم می‌خورد. به‌عنوان شما می‌توانید دو طاق باقی‌مانده از دوره شاه‌طهماسب صفوی را هنوز در مسجد ببینید. یکی از این طاق‌ها که مزین به عبارت “بسم‌الله الرحمن الرحیم” است، در دالان ورودی موزه قرار دارد. طاق دیگر هم که با خط خوشنویس تبریزی، “علاءالدین بیک” به آیاتی از سوره جن، منقوش شده است، داخل شبستان مسجد خودنمایی می‌کند. لوسترها و چلچراغ‌های اهداشده از طرف انگلیسی‌ها در زمان قاجار نیز تزئین بخش دیگری از مسجد را برعهده گرفته‌اند.

بخش‌هایی از این مسجد به برپایی موزه قرآن و کتابت تبریز اختصاص داده‌شده است که آثار مختلف تاریخی و هنری در آن قرار دارد.

موزه قرآن و کتابت یکی از جذاب‌ترین موزه‌های تبریز است که درب‌های آن در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی به روی بازدیدکنندگان گشوده شد. همان‌طور که از نام موزه پیداست، موضوع آثار آن شامل قرآن‌های قدیمی و نسخ خطی بی‌نظیر از خطاطان بسیار بزرگ است. در موزه قرآن و کتابت حدود ۱۹۰ قرآن قدیمی و دست‌نویس از جمله کوچک‌ترین قرآن طلاکاری شده موجود در ایران و قرآن دست‌نویس موسوم به امام رضا (ع) روی پوست آهو قابل‌مشاهده است. در کنار آثار گفته‌شده، انواع قلم‌دان‌های منقوش، ظروف چینی و سفالی مزین به آیات قرآنی مربوط به دوره اسلامی  نیز در این موزه به نمایش درآمده است.

لازم به ذکر این موزه زیبا، در مقاله‌ای جداگانه معرفی خواهد شد.