سرای مشیر (کاروانسرای مشیر یا سرای گلشن) در بافت تاریخی شیراز

سرای مشیر در دوره قاجاریه توسط میرزا ابوالحسن‌خان مشیرالملک بناگذاری شده‌است و بنابر چیزی که بر کتیبه آن درج‌شده توسط ابوالحسن‌خان مشیرالملک وقف امام پنجم شیعیان شده است و به همین دلیل از پیش از انقلاب تاکنون مدیریت و امتیاز بهره‌برداری از آن در دست سازمان حج و اوقاف بوده است. سازمان اوقاف که مالکیت بنا را بر عهده دارد حجره‌ها را به شکل سرقفلی به مالکان فعلی تحویل داده است و ماهیانه از آن‌ها اجاره‌بهای ملک را دریافت می‌کند. گفتنی است که این محل هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین مراکز عرضه صنایع‌دستی در کلان‌شهر شیراز است.

این بازار در جنوب‌شرقی بازار وکیل و در مجاورت خروجی آن قرار دارد و از سمت جنوب به اردو بازار متصل می‌شود. به دلیل نزدیکی آن به بازار وکیل و همچنین شباهت‌های معماری، ممکن است این دو بازار با هم اشتباه گرفته شوند. این بازار یک بنای هشتی دارد که بازار مشیر را به بازار نو مشیر متصل می‌کند.

بنای هشتی، در ورودی چوبی بزرگ، کفی پوشیده از قلوه‌سنگ و حیاطی بزرگی در وسط دارد که درختان نارنج و حوضی بزرگ در وسط آن به‌چشم می‌خورد. هشتی، سقفی مرتفع دارد که بر فراز آن گنبد کم‌خیز نسبتاً بزرگی وجود دارد و روی آن‌یک بادگیر چندوجهی مشاهده می‌شود. در این هشتی چهار حجره وجود دارد که به فاصله دو پله از سطح زمین قرارگرفته است. این هشتی را در اصطلاح چهار سوق یا چهار سو می‌نامند. علت این نام‌گذاری این است که چهار وجه از این هشتی را حجره‌ها اشغال نموده‌اند و چهار وجه دیگر محل عبور بازدیدکنندگان و رهگذران است. بر فراز این حجره منبت‌کاری دیده می‌شود.

هم‌اکنون بالای سر در ورودی اصلی سرای مشیر یا سرای گلشن سنگی نصب شده‌است که متن وقف‌نامه را بر روی آن نوشته‌اند و تاریخ آن رمضان سال ۱۲۸۸ هجری قمری را نشان می‌دهد. سردر ورودی سرا با مقرنس و کاشی تزئین یافته‌است و در سقف دالان هشتی آن نیز مقداری کاشی معرق به‌کار رفته‌است. در محوطه سرای مشیر در چهار ضلع، حجره‌هایی در دو طبقه ساخته‌شده است. در این بنا کلیه سقف‌ها به شکل طاق ضربی و بدون به‌کار بردن الوار ساخته‌شده‌اند که در نوع خود جالب‌توجه است.

سردر ورودی ضلع جنوبی بازار پس از اردو بازار کاشی‌کاری شده‌است. در آنجا کتیبه‌ای وجود دارد که بر روی آن نوشته:

«این بازار نو مشیر در سال ۱۳۷۱ هجری قمری تکمیل و افتتاح شد. موقوفه مرحومه سلطان الحاجیه و معدل‌الملک».

این ضلع دارای دالانی است که سنگ‌فرش شده‌است. سقف دالان نیز دارای عرقچین ساده‌ای است که در چهارگوش آن ترنج‌هایی آجرکاری شده‌است. در پیشانی سر در نیز دو لچکی از کاشی هفت‌رنگ وجود دارد. همچنین تصویری از خسرو و شیرین و تصویر دیگر یوسف و زلیخا در این ضلع یافت می‌شود. در این راسته ۱۰ طاق‌نما وجود دارد. بر سردر راسته شمالی بازار نیز کتیبه‌ای است که در آن نوشته‌شده است. ضلع شرقی بازار شمالی دارای شش حجره و ضلع غربی دارای پنج حجره است.

در میان جرز مغازه‌ها طاقچه‌ای کوچک برجسته برای چراغ‌های پیه‌سوز وجود دارد. در ابتدای بازار یک آب‌نمای کوچک هشت‌ضلعی دیده می‌شود. در این بازار انواع صنایع‌دستی و هنری یافت می‌شود. این بازار با دری به سبک قدیم از هشتی مذکور جدا می‌شود.