موزه جواهرات ملی که به خزانه جواهرات ملی نیز معروف است یکی از موزههای زیبا و جذاب تهران است که در مرکز تهران و در محدوده شهرداری منطقه ۱۲ و در حوالی تقاطع خیابان فردوسی و جمهوری قرار دارد. این موزه همانطور که اسمش مشخص است، محل نگهداری جواهرات قدیمی ایران زمین است.
فهرست مطالب
تقریباً هر پادشاه و هر عهدی، داستانها، افسانهها و فتوحات خودش را دارد و جواهراتی که در این فتوحات به غارت برده، اسم و رسم خاصی در طول تاریخ دارند. اما در این میان، جواهراتی هم وجود دارند که جزء مهمترین و معروفترینها بهحساب میآیند، جواهراتی مانند الماس دریای نور، الماس نور العین، تاج کیانی، تخت نادری، تخت طاووس و … از این قبیل هستند که همگی در موزه جواهرت ملی جمع شدهاند.
موزه جواهرات ملی یکی از بزرگترین گنجینههای طلا و جواهرات در کل دنیاست و هنگامی که وارد موزه میشوید، از حجم زیبایی و تلالو جواهرات و الماسهای ریز و درشت، تاجهای پادشاهی و سایر اشیای قدیمی واقعاً حیرتزده خواهید شد. تعدادی از این جواهرات به حدی ارزشمند و مهم هستند که نمیتوان روی آنها قیمتی گذاشت و این جواهرات بهعنوان پشتوانه پول ملی ایران نیز شناخته میشوند.
اطلاعات دقیقی در مورد کیفیت و کمیت گنجینه جواهرات تا قبل از دوران صفویه در دست نیست و میتوان گفت تاریخچه جواهرات ایران از زمان سلاطین صفوی آغاز میشود. نحوه گردآوری و پدید آوردن مجموعه فعلی را به طور اختصار میتوان چنین بیان داشت:تا قبل از صفویه، اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و بر اساس نوشتههای سیاحان خارجی (ژان باتیست تاورنیه، شوالیه شاردن، برادران شرلی، وارنیگ و دیگران) سلاطین صفوی حدود قرن (۹۰۷ تا ۱۱۴۸ هجری قمری) شروع به جمع آوری نفایس و گوهرها نموده و حتی کارشناسان دولت صفوی جواهرات را از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان، پایتخت حکومت میآوردهاند.
بنابراین، در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران، خزاین دولت توسط مهاجمان افغانی دچار پراکندگی گردید و مقداری از آنها که بهوسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاهطهماسب دوم به همراهی نادر به اصفهان، به چنگ نادر افتاده و از خروج آنها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان رفته بود، نامههایی به دربار هند نوشت، اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند (۱۱۵۸ هجری قمری) محمدشاه مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان بهدست آورده بود، به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظهای از جواهر و نوادر را به اسم ارمغان برای امراء و حکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد. وی همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم نمود.
در سال ۱۱۶۰ هجری قمری و پس از قتل نادر، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف “کوه نور” بود. این الماس بهدست احمدشاه درانی و رنجیت سینگ پنجابی افتاد. با شکست رنجیت سینگ از انگلیسها، “کوه نور” به چنگ کمپانی هند شرقی افتاد و در ۱۲۶۶ هجری قمری معادل ۱۳۸۵ میلادی، به ملکه ویکتوریا اهدا شد.
از آن پس تا زمان قاجاریه، باقیمانده خزائن تغییرات چندانی نیافت. در دوران قاجاریه، مجموعه جواهرات، جمع آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات به تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهرنشان و تخت طاووس (تخت خورشید) نصب گردید.
دو گوهر دیگر که بهتدریج به مجموعه اضافه شد، یکی فیروزه که از سنگهای قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج میگردد و دیگری مروارید که از خلیجفارس صید میشد.
بهموجب قانون مصوب ۲۵ آبان ۱۳۱۶ شمسی، قسمت عمده جواهرات به بانک ملی ایران منتقل گردید و سپس جزء پشتوانه اسکناس و بعداً وثیقه اسناد بدهی دولت به بانک بابت پشتوانه اسکناس قرار گرفت.
خزانه فعلی جواهرات در سال ۱۳۳۴ ساخته و در سال ۱۳۳۹ با تأسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد و اکنون نیز در صیانت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران میباشد.
هیچکس پاسخ این سؤال را نمیداند، زیرا در این مجموعه گوهرهایی است که در جهان نظیر ندارد. در پاسخ به این سؤال فقط میتوان گفت: مجموعه جواهرات ملی ایران از لحاظ هنری، تاریخی و منحصربهفرد بودن در شرایطی است که حتی زبدهترین کارشناسان و ارزیابان جهان هم نتوانستهاند ارزش واقعی یا تقریبی آن را محاسبه کنند.
جواهرات و قطعات موجود در موزه جواهرات ملی در قالب ۳۶ گنجه دستهبندی شدهاند. محتویات این گنجهها بسیار متنوع بوده و بهطور عمده شامل انواع زیورآلات تزئینی، انواع تاج و نیمتاج، انواع جقه (پیشکلاه)، گلدان، سرپوشهای غذا، قلیان، آینه، تنگهای مینا، شمعدان، فیروزه، شمشیر، خنجر، سپر، ساعت، قلمدان، انفیه دان، اشیای آراسته به یاقوت و لعل، تفنگ، عصا، مدال، تخت، سنجاق و گل سینه، مروارید و غیره است.
در زیر نیز توضیحاتی در برخی قطعات معروف آورده شده است:
شاید این الماس در میان جواهرات ملی ایران، مقام اول را دارا باشد. این الماس معروف و الماس کوه نور، ظاهراً به علت قرابت نام، پیوسته یک زوج به شمار میآمده اند، در حالی که از نظر تراش و رنگ هیچوجه مشترکی با یکدیگر ندارند. هر دو گوهر از آن نادرشاه بود، اما الماس کوه نور، بعد از مرگ نادرشاه، توسط احمدشاه درانی به افغانستان برده شد. بعد از احمدشاه، به شاه شجاع منتقل شد و پس از شکست شاه شجاع بهدست سردار هندی، ملقب به شیر پنجاب، الماس مزبور به تصرف سردار نامبرده درآمد. این گوهرها بعدها بهدست کمپانی هند شرقی افتاد و بدان وسیله به دربار انگلستان راه جست و به ملکه ویکتوریا هدیه گردید. هماکنون نیز این گوهر در تاج ملکه الیزابت، مادر ملکه فعلی انگلستان، نصب است.
الماس دریای نور، پس از قتل نادرشاه، به نوه او شاهرخ میرزا رسید، سپس بهدست امیرعلم خان خزیمه و بعداً بهدست لطفعلیخان زند افتاد. هنگامیکه لطفعلیخان بهدست آقا محمدخان قاجار شکست خورد، گوهر مذبور به گنجینه جواهرات قاجار منتقل گشت.
ناصرالدینشاه معتقد بود این گوهر یکی از گوهرهای تاج کوروش بوده است و خود او بسیار به این گوهر گرانبها علاقه داشت و زمانی آن را به کلاه و گاهی به سینه خود نصب میکرد و حتی تولیت دریای نور را منصبی مخصوص قرار داد و این افتخار مهم را به اعیان و بزرگان کشور محول میداشت.
دریای نور بعدها داخل موزه دولتی گردید و اینک زینتبخش خزانه جواهرات ملی است. وزن دریای نور ۱۸۲ قیراط است و رنگ آن صورتی است که کمیابترین رنگ الماس است.
این تاج مورد استفاده رضاخان و محمدرضا پهلوی بوده است و از طلا و نقره ساختهشده و آراسته به الماسهای برلیان بسیار اعلاء، تخمههای درشت زمرد، یاقوت کبود و مروارید است. کلاه تاج ابره مخمل قرمز است و در قبه آنکه تخمه زمرد خیاره در چنگ نشانده، قرار دارد.
تاج، در چهار طرف، دارای چهار کنگره پلهپله به شکل تاجهای شاهنشاهان ساسانی است که در وسط و زیر کنگره پیشین آن، خورشیدی زرین با شعاعهای الماسنشان و تخمه الماس زرد درشت نصبشده است و در پشت همین کنگره، جقه پایهدار اسلیمی و در پشت آن پر قو قرار دارد.
این جقه ساخت ایران است و در سده ۱۲ هجری قمری ساختهشده است.
جقه نادری، آراسته به الماس و زمرد، که در وسط آن یک تخمه زمرد دامله درشت خوشرنگ نصبشده است. در زیر جقه، سه آویز زمرد خوشرنگ امرودی آویخته شده است. قسمت بالای جقه، هفت شقه است و در دو طرف شقهها نیز دو ریسه و برگ و گل الماسنشان ساختهاند و از نوک شقههای جقه، دو آویز زمرد بسیار اعلای سعیدی امرودی آویخته شده است. در بالای تخمه وسط، هلال الماسنشان و در پایین، در دو سو، شبیه درفش، طبل، لوله توپ و سرنیزه روی زه زین نصبشده است. پارچه درفش به سه ردیف یاقوت، الماس و زمرد کمرنگ تقسیمشده است. تمام جقه، آراسته به الماسهای فلامک خوش آب و درشت و ریز است.
تاج فتحعلی شاه، معروف به تاج کیانی، که آراسته به الماس، زمرد، یاقوت و مروارید است. این تاج در زمان فتحعلی شاه و در سال ۱۲۱۲ هجری قمری ساخته شد و مورد استفاده سلاطین قاجاریه قرار گرفت.
این تاج اولین تاجی است که پس از دوران شاهنشاهی ساسانی به این صورت ساخته شده است.
این کره در سال ۱۲۹۱ هجری قمری، به دستور ناصرالدینشاه، توسط گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی ابراهیم مسیحی از جواهرات پیادهای که در خزانه موجود بود، ساخته شد. وزن خالص طلای به کار رفته در این کره ۳۴ کیلوگرم و وزن جواهرات آن ۳۶۵۶ گرم است. تعداد کل جواهراتی که در روی کره نصبشده، بالغبر ۵۱۳۶۶ قطعه است.
پیدا کردن کشورهای مختلف در میان برق سنگهای گوهرها کار مشکلی است، زیرا به نظر میآید مهارت سازنده آن در جواهرسازی، بیش از نقشهکشی بوده است. دریاهای روی کره بهوسیله زمرد و خشکیها بهوسیله یاقوت نشان داده شده است. آسیای جنوب شرقی، ایران و انگلستان با الماس، هندوستان با یاقوت روشن و آفریقای مرکزی و جنوبی با یاقوت کبود مشخصشده است. خط استوا و سایر خطوط جغرافیایی با الماس نشان داده شده است. قطر کره تقریباً دو پا (۶۶ سانتیمتر) است و روی پایهای که تماماً از طلای آراسته به جواهرات است، قرار دارد.
بهفرمان فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۶ هجری قمری، تختی عظیم و مجلل به مباشرت نظام الدوله محمدحسین خان صدر اصفهانی فرمانفرمای اصفهان با جواهر و طلای موجود در خزانه ساخته شد و به مناسبت نقش خورشید مرصعی که در صدر تخت تعبیهشده است به نام تخت خورشید معروف گردید.
تخت خورشید سالها به همان نام نامیده میشد تا اینکه فتحعلی شاه با طاووس تاج الدوله ازدواج نمود. از همان زمان به مناسبت نام او، تخت به نام طاووس مشهور شد.
پس از درگذشت فتحعلیشاه، سالها بعد ناصرالدینشاه که در ضبط و ربط جواهر و نفایس سلطنتی، عنایت خاص داشت دستور داد تا تخت یاد شده را تعمیر کرده و تغییراتی جزئی در شکل ظاهر آن دادند.
تخت مذکور تا سال ۱۳۶۰ در تالار کاخ گلستان نگهداری میگردید و در تاریخ ۱۷ شهریور ۱۳۶۰ به خزانه جواهرات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انتقال یافت تا همواره با توجه به تجانس این تخت با جواهرات موجود در خزانه (موضوع قانون سال ۱۳۱۶ شمسی) نگهداری شود.
اگر قصد دارید از موزه جواهرات ملی تهران دیدن فرمایید، اطلاعات زیر برای شما مفید خواهد بود:
۱– برای بازدیدهای گروهی بیشتر از ۱۰ نفر تعیین وقت قبلی ضروری است.
۲– بازدید تنها برای افراد بالای ۱۲ سال سن مجاز است.
۳– ورود وسایل همراه بازدیدکننده به خزانه جواهرات ملی (به غیر از کتابچه راهنما) ممنوع میباشد و پیش از ورود به خزانه، لازم است تمام وسایل شخصی (شامل انواع کیف، تلفن همراه، ساعت هوشمند، انواع دوربین، دستهکلید، فندک، سیگار و غیره) به باجه امانات تحویل گردد.
۴– پیش از ورود به خزانه، عبور از گیت بازرسی الزامی است.
۵– بازدید از خزانه در قالب گروه و با همراهی راهنما انجام میشود.
۶– توضیحات توسط راهنماهای خزانه جواهرات ملی صرفاً به زبانهای فارسی و انگلیسی ارائه میشود.
ساعات بازدید موزه جواهرات ملی ایران روزهای شنبه تا سهشنبه ساعت ۱۴:۰۰ تا ۱۷:۰۰ میباشد. همچنین فروش بلیت تا ساعت ۱۶:۳۰ ادامه دارد.
موزه جواهرات ملی در روزهای چهارشنبه تا جمعه و تعطیلات رسمی تعطیل است.
در صورتی که میخواهید با موزه تماس بگیرید، میتوانید از شماره گویای ۶۴۴۶۴۷۰۰-۰۲۱ استفاده نمایید.
بهای بلیط بازدید از موزه مربوط به ابتدای سال ۱۳۹۹ به شرح زیر است.
بازدیدکنندگان داخلی: ۶۰,۰۰۰ ریال
دانشجویان و دانش آموزان (با ارائه کارت شناسایی): ۳۰،۰۰۰ ریال
بازدیدکنندگان خارجی: ۵۰۰،۰۰۰ ریال
تهران، خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، نبش کوچه بانک مرکزی، ساختمان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، خزانه جواهرات ملی