قلعه پرتغالی‌ها در شرق جزیره قشم

قلعه‌های جنوب ایران یادگاری‌هایی کهن از دوران استعمار پرتغالی‌ها در ایران محسوب می‌شوند که جهت جلوگیری از حمله احتمالی بومی‌ها در جزایر جنوب ساخته‌شده بودند. قلعه پرتغالی‌ها در قشم، هرمز و لارک از مهم‌ترین قلعه‌های بازمانده از آن دوران به شمار می‌آیند.

به‌طورکلی قلعه‌های ساخته‌شده توسط پرتغالی‌ها، شامل انبارهای جنگ‌افزار، آب‌انبار بزرگ، اتاق‌های سربازخانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی، تالار است. کلیسای بعضی از این قلعه‌ها، دارای دو ردیف ستون‌های سنگی دایره‌ای شکل با قوس‌های زیبایی از سنگ‌های مرجانی تراش خورده است. این قلعه‌ها یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان و جزیره قشم محسوب می‌شوند.

پرتغالی‌ها در اوایل قرن ۱۶ میلادی تسلط بر مناطق استراتژیک جنوب ایران را در دست گرفتند و نزدیک به یک قرن بر این مناطق حکومت کردند.

این قلعه در سال ۱۵۰۷ میلادی با پلان چهار ضلعی نامنظم به‌فرمان دریانورد پرتغالی آلفونسوآلبر کرک در مساحتی حدود ۲ هزار مترمربع ساخته می‌شود. با ساخت چندین قلعه در بنادر و جزایر جنوبی ایران، پرتغالی‌ها، استیلای کامل را بر جنوب ایران تثبیت کردند و از این طریق، بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافتند. چیرگی پرتغالی‌ها بر این آبراه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول کشید. در این مدت، آنها به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند که از آن جمله دژهای هرمز، قشم و لارک است.

درنهایت در زمان حکومت صفویان (توسط «امام‌قلی خان» از سرداران شاه‌عباس) قلعه‌ پرتغالی‌ها و دیگر پایگاه‌ها در دهانه خلیج‌فارس به تصرف ایران درآمد.

این قلعه تاریخی در سال ۱۳۷۸ هجری شمسی توسط احسان یغمایی از زیر خاک بیرون آورده شد. البته قبل از آن نیز قلعه تا حدودی کشف‌شده بود اما بررسی‌های دقیق در این سال انجام شد و در کاوش‌های قلعه‌ پرتغالی‌ها تعدادی ظروف چینی متعلق به چین، شیشه‌های ساخت و نیز و توپ‌های جنگی یافت شد.

همچنین باستان شناسان در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی تونلی زیرزمینی در زیر قلعه کشف کردند که به‌منظور راه فراری برای فرماندهان با طولی در حدود ۳ کیلومتر تا میدان سعدی قشم امتداد داشت. این تونل زیرزمینی یکی از نکات جالب‌توجهی بود که در این سال کشف شد و در ابتدا به خاطر حفاری‌های شرکت برق به وجود آن پی بردند.

قلعه پرتغالی‌ها در قشم با مساحتی بیش از ۲ هزار مترمربع از سنگ‌های آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی ساخته‌شده است.

قلعه مذکور شامل انبارهای اسلحه، آب‌انبار بزرگ، اتاق‌های سربازخانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار است. در واقع کاربرد اصلی قلعه مکانی چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح بوده که در مواقع اضطراری پشتیبان دژهایی چون دژهای هرمز، قشم و لارک را به عهده داشته است. آب مصرفی قلعه را  آب باران و آب چاه تأمین می‌کردند که توسط کانالی زیرزمینی در برکه‌ها و حوض‌های قلعه نگهداری می‌شد.

برج‌های نگهبانی با ارتفاع ۱۲ متری در چهار گوشه بنا دیده می‌شود که یادگاری از دوران حضور پرتغالی‌ها در جنوب ایران است. هرچند در طراحی و ساخت این قلعه زیبا، از سبک معماری قلعه‌های قرون‌وسطی اروپایی، الهام گرفته است اما در ساخت آن می‌توان معماری ایرانی برگرفته از معماری قوم پارت و ساسانی را دید و از شباهتش به معماری سلجوقیان و حتی کاروانسراهای شاه‌عباسی شگفت‌زده شد.

داخل این قلعه می‌توان توپ‌های جنگی دوران پرتغالی‌ها را دید و حتی سنگ گورهایی جذاب نیز در آن قابل‌مشاهده هستند.

از دلایل دیگری که باعث می‌شود بازدید از قلعه پرتغالی‌های قشم توصیه شود، قرار گرفتن آن در شهر است و این یعنی دسترسی بسیار آسانی دارد. البته نزدیک بودن آن به ساحل زیبای دریا و قرار گرفتن آن بر روی تپه، طوری که کاملاً مشرف به دریا باشد نیز بر جذابیت آن افزوده است. همچنین درختان نخل این مجموعه نیز می‌توانند زینت‌بخش عکاس‌های بازدیدکنندگان باشد.