برج آرامگاه منارجنبان در بلوار آتشگاه اصفهان

معرفی منارجنبان

منارجنبان بنایی است کهن، به صورت یک بقعه و دو مناره که بر فراز مقبره عارفی گمنام به نام عمو عبدالله کارلادانی، بنا شده و بر اساس تاریخ سنگ نوشته، این مقبره در سال ۷۱۶ هجری قمری ساخته شده است. این بنا با مساحتی حدود ۱۴۶ مترمربع و مناره‌هایی به ارتفاع هفت متر و نیم از سطح بام، یکی از آثار معماری دوره ایلخانیان به شمار می‌رود.

تاریخچه منارجنبان

با توجه به اسناد تاریخی و مدارکی که برجای مانده است، به‌نظر می‌رسد بنای تاریخی منارجنبان اصفهان در دوران حکومت ایلخانیان و اواخر فرمانروایی «محمد خدابنده اولجایتو»، در شهر اصفهان ساخته شده است. جالب است بدانید طبق تحقیقاتی که برخی از کارشناسان انجام داده‌اند، به‌ نظر می‌رسد، بقیه منارجنبان‌هایی که در جهان وجود دارد، همگی متعلق به فرهنگ ایرانی اسلامی است و از آن جالب‌تر این‌که تمام آن‌ها طی ۳ دهه و در دوره حکومت تیموریان ساخته شده است. هرچند در رابطه با صحت و درستی این ادعا هنوز بحث وجود دارد، ولی در این شکی نیست که معماری زیبا و شگفت‌انگیز این مکان، که از مکان‌ها و جاهای دیدنی اصفهان است، آن را به یکی از مشهورترین مناره‌های سراسر جهان تبدیل ساخته است.

البته در ایران و دیگر کشورها مانند عراق و عربستان مناره‌های دیگری وجود دارد که در عین استحکام بالای بنا، در جای خود تکان می‌خورند. ولی آنچه که در مورد منارجنبان مطرح شده، علت اصلی ساخت آن است. در واقع به‌نظر می‌رسد، معمار این بنا که متاسفانه اطلاعاتی در مورد وی وجود ندارد، از همان ابتدا آن را به عنوان یک منارجنبان نساخته است و هدف اصلی وی هم احداث بنایی نبوده است که بتوان قسمتی از آن را به لرزه درآورد و قسمت دیگر خود‌به‌خود به لرزه افتد. درحالی که سایر منارجنبان‌ها از همان ابتدا به همین هدف ساخته شده‌اند. تعدادی از معماران و باستان‌شناسان مدعی این مطلبند که این مکان درواقع یکی دیگر از عمارات تک ایوانه است.

معماری بنا

منارجنبان دارای دو مناره ۱۷ متری بوده و سقف آن به شکل گنبد است و حالت اعجوبه این بنا بدین صورت است که با تکان دادن یکی از مناره‌ها، مناره دیگر نیز تکان می‌خورد. مناره‌ها نازک و سبک هستند که لرزش مناره‌ها بسیار محسوس است. این بنا با کاشی‌های فیروزه‌ای تزئین شده است و معماری بنا به سبک معماری ایلخانان نزدیک است.

مناره‌های منارجنبان یکی از شاخص‌ترین بخش‌های این بنا است. مناره‌ها از جنس خشت هستند و روی مناره‌ها با کاشی‌های فیروزه‌ای، مشکی و سفید تزیین شده است. داخل مناره‌ها نیز پله‌های مارپیچی قرار دارد که به راحتی توسط آنها می‌توان به پشت بام و بالای مناره‌ها رفت. براساس تحقیقات انجام شده بر روی لرزش این مناره‌ها، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که مصالح استفاده شده سبک هستند، مناره‌ها قدی کوتاه دارند و میزان فاصله مناره‌ها و کلاف‌های چوبی مشخص است.

جالب اینجا است که از زمان صفویان این بنا در حال لرزش است اما تاکنون تخریبی دیده نشده و دلیل آن نیز می‌تواند مربوط به شیارهای موجود بین بخش‌های مختلف ساختمان باشد که بین دیوارها فاصله ایجاد کرده است. این فاصله ها باعث می‌شوند تا به محض تکان خوردن مناره‌ها، بنا فضای کافی برای جابه‌جا شدن داشته باشد و همین کار نیز از تخریب ساختمان جلوگیری می‌کند. البته با تکان خوردن یک مناره فقط مناره دیگر نمی‌لرزد، بلکه کل بنا می‌لرزد. به همین دلیل در بخش‌های مختلف بنا مثل روی مناره‌ها اشیایی مانند زنگوله قرار داده شده تا لرزش‌ها به خوبی احساس شود. در حال حاضر همه افراد اجازه لرزاندن این بنا را ندارند، بلکه فقط در داخل ساختمان فردی به نام جنباننده وجود دارد که از پله‌های مناره بالا می‌رود و مناره‌ها را تکان می‌دهد.

در زمان‌های قدیم بازدیدکنندگان خود نیز به صورت انفرادی مناره‌ها را تکان می‌دادند؛ اما اکنون به خاطر حفاظت بیشتر از این بنا، این کار را توسط بازدیدکنندگان ممنوع کرده‌اند. حتی در زمان‌های گذشته موذن هم برای گفتن اذان بالای مناره‌ها می‌رفت و همزمان با تکان دادن مناره‌ها اذان می‌گفت.

بخش‌های مختلف منارجنبان اصفهان

طراحی و ساخت ایوان منارجنبان در دوران ایلخانیان انجام شده و سبک ساخت آن به روش مغولی است. این درحالی است که ساختمان مناره‌ها چیز دیگری می‌گوید. با درنظر گرفتن ویژگی‌ و تزئیناتی که روی ساختمان مناره‌ها انجام شده است، چنین برمی‌آید که در اواخر حکومت صفویان مناره‌ها را به ایوان متصل کرده‌اند. تحقیقات زیادی در مورد معمار و طراح اصلی منارجنبان در اصفهان انجام شده است ولی متاسفانه هنوز مدارکی به‌دست نیامده تا هویت سازنده منارجنبان در اصفهان را مشخص کند. این بنا متشکل از ۴ بخش است:

مناره‌‌ها

شاخص‌ترین بخش منارجنبان مناره‌های آن است که از خشت ساخته شده‌اند و همانطور که پیش‌تر نیز ذکر شد،  روی آن‌ها با کاشی‌های فیروزه‌ای، مشکی و سفید تزیین شده است. داخل مناره‌ها پله‌های مارپیچی قرار دارد که به پشت بام و بالای مناره‌ها راه پیدا می‌کنند. اما آن‌چه بیشتر از همه کنجکاوی همه ما به عنوان یک بازدیدکننده را بر می‌انگیزد این است که چرا مناره‌ها می‌جنبند؟ در طی سال‌های مختلف متخصصان زیادی روی این امر تحقیق کردند؛ اما علمی‌ترین نظریه به حمید شاهین‌پور، سرپرست کمیته پژوهشی انجمن فناوری‌های بومی ایران تعلق دارد. او معتقد است که ویژگی‌هایی مثل استفاده از مصالح سبک مثل خشت، کوتاه بودن مناره‌ها، میزان فاصله مناره‌ها با ساختمان و کلاف‌های چوبی به‌کار رفته در بالا و پایین مناره‌ها در لرزش آن‌ها تاثیر زیادی دارد. آقای شاهین‌پور برای درک بهتر علت لرزش مناره‌ها آن‌ها را به دو نخ آویزان تشبیه می‌کند که در قسمت پایین با یک نخ مشترک به هم وصل شده‌اند. بنابراین به محض آن که یکی از نخ‌ها تکان بخورد نخ دیگر هم به حرکت در می‌آید و اگر ارتفاع و وزن مناره‌ها برابر نبود این لرزش اتفاق نمی‌افتاد. در علم فیزیک به این پدیده رزونانس یا تشدید گفته می‌شود.

سوال دیگری که شاید ذهن شما را به خود درگیر کند این است که با وجود تکان‌ها و لرزش‌های زیاد چرا این بنا تاکنون فرو نریخته است؟ همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، اگر به ساختمان منارجنبان خوب دقت شود شیارهایی بین بخش‌های مختلف ساختمان دیده خواهد شد که بین دیوارها فاصله ایجاد کرده‌اند. این فاصله‌ها باعث شده تا به محض تکان خوردن مناره‌ها، بنا، فضای کافی برای جابهجا شدن داشته باشد؛ امری که از تخریب ساختمان جلوگیری می‌کند.

آیا فقط مناره‌ها تکان می‌خورند؟ جواب خیر است. همانوطر که قبل‌تر نیز توضیح داده شد، با تکان خوردن یک مناره نه تنها مناره دیگر، بلکه کل بنا می لرزد. در گذشته برای دیده شدن بهتر لرزش بنا، روی قبر عمو عبدالله کاسه‌ای آب هم قرار می‌دادند؛ اما چون امروزه بازدیدکننده لرزش بنا را از بیرون تماشا می‌کنند دیگر از کاسه آب استفاده نمی‌کنند.

ایوان

ایوان درواقع مقبره عمو عبدالله از عارفان دوران ایلخانی است که در گذشته از یک سنگ بزرگ مرمری و یک پارچه روی قبر تشکیل شده بود. ایوان را با آجر ساخته بودند و دورتادور سنگ قبر هم به خط ثلث و برجسته سوره مبارکه یاسین حجاری شده بود. درواقع زائران برای زیارت قبر عمو عبدالله به این ایوان آجری می‌آمدند. ارتفاع ایوان آرامگاه عمو عبدالله از سطح زمین ۱۰ متر است و برای رفتن به پشت بام و مناره‌ها درگاهی کوچک به صورت پلکانی مارپیچ با ۱۷ پله وجود دارد.

مقبره عموعبدالله

عموعبدالله با نام کامل «عموعبدالله کارلادانی یا عموعبدالله سقلابی (یا صقلایی)» یکی از عارفان قرن هشتم هجری بود که پس از مرگش در همین مکان فعلی به خاک سپرده شد. اطلاعات زیادی از عموعبدالله وجود ندارد اما روی قبر او چنین نوشته‌اند که:

این قبر شیخ زاهد عموعبدالله بن محمد بن محمود سقلابی است. خدا او را رحمت کند. او در هفدهم ذی‌الحجه سال ۷۱۶ به رحمت خدا رفت. تاریخ مرگ وی که روی قبرش حک شده نشان می‌دهد که وی در دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده زندگی می‌کرده است.

سایر قبرها

در بخش ایوان یا صحن اصلی، علاوه بر قبر عموعبدالله چند قبر دیگر هم وجود دارد که بیشتر آن‌ها سفید رنگ هستند و به دوره صفویه بازمی‌گردند. یکی از احتمالاتی که برای این قبرها وجود دارد این است که در دوران گذشته فضای اطراف منارجنبان قبرستان عمومی بوده که این چند قبر از آن باقی مانده و بعدها بنا روی قبرستان ساخته شده است.

چله‌خانه

در ساختمان منارجنبان، دو اتاقک کوچک مشاهده می‌شود. به‌نظر می‌رسد در زمان‌های دور زاهدان و عارفان برای ریاضت و انجام عبادات خاص به مدت زمان ۴۰ روز در این مکان حاضر می‌شدند و خلوت می‌کردند. از این رو به این مکان چله‌خانه گفته می‌شود.

اطلاعات بازدید

اگر قصد دارید از منارجنبان اصفهان دیدن فرمایید، اطلاعات زیر را بخوانید:

ساعات بازدید منارجنبان

ساعات بازدید از منارجنبان اصفهان همه‌روزه از ساعت ۹ الی ۱۷:۳۰ می‌باشد.

شماره تماس منارجنبان

شماره تماس مجموعه جهت کسب اطلاعات بیشتر: ۳۷۷۱۶۰۶۶-۰۳۱

بهای بلیط منارجنبان

قیمت بلیط بازدید از منارجنبان اصفهان به ازای هر فرد ایرانی و برای بازدید تمامی قسمت‌ها در ابتدای سال ۱۳۹۹، ۵,۰۰۰ تومان بوده و برای افراد خارجی، مبلغ ۵۰,۰۰۰ تومان می‌باشد.

ثبت در آثار ملی ایران

منارجنبان اصفهان، در تاریخ ۲۰ خرداد‌ماه سال ۱۳۲۱ هجری شمسی با شماره ثبت ۳۴۹ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس منارجنبان

اصفهان، بلوار آتشگاه، بعد از خیابان بهشت