امامزاده شاه عبدالعظیم حسنی (ع) یکی از امامزادههای معروف تهران است که در جنوب پایتخت و در منطقه شهرری واقع شده است. این امامزاده همه روزه عاشقان اهل بیت را برای زیارت به سوی خود جلب میکند.
فهرست مطالب
حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) یکی از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) میباشد که در شهرری مدفون است.
احمد بن علی نجاشی (یکی از بزرگان علم رجال)، درباره نسب وی مینویسد: هنگامی که جنازه او را برای غسل برهنه میکردند، در جیب لباس وی نوشتهای یافت شد که در آن، نسبش اینگونه نوشته شده بود: من ابوالقاسم، عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابیطالب هستم. بر اساس این نسخه از رجال النجاشی، در نسب ایشان، میان وی و امام حسن، پنج نفر واسطه وجود دارد؛ لیکن در نسخههای معتبر کتاب معجم رجال الحدیث، میان زید (جد سوم ایشان) و امام حسن علیهالسلام، شخص دیگری واسطه نیست.
مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی که پذیرای زائران مشتاق است، تاریخچهای مفصل دارد؛ اما بد نیست که بدانیم این بقعه و مدفن، در اوایل کار به نام مسجد شجره شهرت یافت.
در دوره حکومت شیعی آلبویه، بر این مدفن بقعهای ساختند.
بنای اولین حرم و گنبد، در عصر سلجوقیان و به دستور یکی از وزیران شیعه انجام گرفت. سپس این بنا را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری برابر با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. درگاه اصلی ورودی آنکه در شمال آرامگاه قرار دارد به فرمان پادشاهان خاندان بویه و سپس با تلاش مجدالملک قمی ساخته شد.
بنای آرامگاه در بخش پایین چهارگوشی است که هر سوی آن حدود ۸ متر است. در بالا مانند همه بناهای سلجوقی بر فراز چهارگوشه حرم چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب بنا کردهاند و بالاتر از آن یک هشت ضلعی و بر روی آن یک ۱۶ ضلعی ساختهاند. روی این ۱۶ ضلعی گنبد اصلی حرم ساخته شده است. تمام این بخشها از درون آیینه کاری شده است. تعمیر و تغییرات اصلی این بخش در زمان شاه طهماسب صفوی انجام گرفته است. صحنها و ایوان از آثار دوره صفوی میباشد.
در دوره قاجار تعمیرات و اضافات بسیاری صورت گرفت. پوشش زرین گنبد به فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری برابر با ۱۸۳۵ میلادی انجام گرفته است. صندوق نفیس و گران بهای مرقد مطهر که ساختن آن به قرن هشتم میرسد، در سال ۱۳۲۹ شمسی تعمیر شده است که هم اکنون نیز بر روی قبر مطهر وجود دارد. جنس این صندوق از چوب عود، فوفل و گردو میباشد که به سال ۷۲۵ هجری قمری تعلق دارد.
توسعه و تعمیرات بسیاری در مجموعه حرم، رواقها و صحنها، پس از پیروزی انقلاب اسلامی انجام گرفته است که احداث کتابخانه، دارالحدیث و یک شبستان بزرگ و مصلای باشکوه را شامل میشود.
مهمترین صحن و ایوان حرم متعلق به ایوان وسیع آستانه است که در شمال حرم واقع شده است. این ایوان به دستور ناصرالدینشاه ساخته شد. ایوان جنوبی حرم نیز در سال ۹۴۴، بهفرمان شاهتهماسب صفوی ساخته و در دوره قاجار آینهکاری و تزیین شد.
صحنهای دیگر حرم شامل صحن توتی یا مدرسه امین السلطان در شمال غربی، حرم و صحن ناصرالدینشاه یا صحن ولی عهدی که اکنون، به صحن کاشانی معروف است در غرب حرم و صحن باغ علی جان در شرق و حرم و صحن جنوبی است که به صحن امامزاده حمزه معروف است.
در این حرم مطهر، علاوه بر مرقد منور حضرت عبدالعظیم (ع) به دو گوهر نفیس دیگر برمیخوریم که صاحب فضیلت و کرامتاند و در این آستان مقدس آرمیدهاند:
۱– امامزاده حمزه که از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است و قبر او پیش از حضرت عبدالعظیم در همین محل که آن زمان باغ بیرون از شهر بوده قرار داشته است. وی از علما و فقهای بزرگ شیعه است که در دوره خلافت مأمون عباسی در ری به شهادت رسید و همانجا مدفون شد.
۲– امامزاده طاهر که وی نیز از نوادگان امام سجاد (ع) است که با هشت واسطه، نسبتش به آن حضرت میرسد. این دو امامزاده بزرگوار، هرکدام بقعه، حرم، گنبد و ضریح جداگانهای دارند که زائران حضرت عبدالعظیم، از حضور بر تربت پاک و حرم نورانی آنان نیز بهره معنوی مییابند.
در سال ۱۳۶۹، طرح توسعه حرم عبدالعظیم، در قالب بیش از ۱۶ پروژه بزرگ مذهبی، فرهنگی و رفاهی انجام و از سال ۱۳۷۱، عملیات اجرایی طرح به شعاع ۲۰۰ مترمربع از حرم مطهر در زمینی به وسعت ۲۰۰۰۰ مترمربع آغاز گردید.
به همین منظور، تمام قبرهای قدیمی اطراف حرم که به مرور زمان خراب شده بود و شکل ناخوشایندی به مجموعه بخشیده بود، تخریب و تعداد زیادی از منازل و مغازههای اطراف خریداری گردید. زیربنای تقریبی مجموعه ۱۰۰ هزار مترمربع بوده است. احداث این پروژهها زیر نظر تیمی از کارشناسان متعهد معاونت عمران آستان مقدس و با بهرهگیری از معماران چیرهدست، هم زمان انجام گرفته است که در نوع خود از نظر سرعت و کیفیت عملیات ساختمانی کمنظیر است.
این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شماره ثبت ۴۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تهران، شهرری، بزرگراه شهید رجایی، بلوار شهرداری، بلوار مدرس