ارگ راین یکی از جاذبههای تاریخی شهرستان کرمان است که در فاصله حدود یکصد کیلومتری جنوب این شهر و در شهر کوچکی به نام راین جای دارد. این قلعه همهروزه گردشگران بسیاری را برای بازدید بهسوی خود جلب میکند.
فهرست مطالب
راین یکی از شهرهای دیدنی و کویری است که به پردیس کویر ایران شهرت دارد. این شهر پیشینهای تاریخی داشته و آثار تاریخی بسیاری دارد. یکی از این آثار معروف و زیبا، ارگ راین است.
ارگ راین بعد از ارگ بم که بهعنوان بزرگترین سازه خشتی ایران و جهان شناخته میشود، دومین بنای خشتی جهان است و بر بلندای تپهای در دامنه کوههای «هزار» شهر راین قرار دارد.
ارگ راین نام خود را از شهری که در آن قرار دارد، وام میگیرد. راین از دو واژه «راه» و «این» به معنی «راه این»، گرفتهشده است. برخی نیز میگویند «رایین» نام یکی از سرداران بزرگ ایران در زمان ساسانی است که نام وی بر این شهر و ارگ گذاشتهشده است.
قلعه راین یکی از مهمترین آثار تاریخی کهن راین است و بر موجودیت این شهر قبل از اسلام مهر تأیید مینهد.
قدمت قلعه به دوره ساسانیان برمیگردد و در تاریخ کرمان، از آن در قرن اول هجری قمری نامبرده شده است.
ارگ راین در دوره نادرشاه افشار محل حکومت میرزا حسینخان راینی و سپس پسرش محمدعلیخان در دوره زندیه بوده است.
در دوران پس از اسلام، قلعه راین جنبه نظامی و دفاعی داشته و مردمان هنگام خطر و هجوم دشمن به این مکان پناه میبردند. در منابع تاریخی آمده است:
«در زمان یزدگرد سوم، سپاه عرب به فرماندهی مجاشع ابن مسعود سلمی، هنگام فتح ایالت کرمان، نتوانست به قلعه راین که دژی مستحکم بود، وارد شود. در قرن ششم هجری قمری هم جنگ بهرام شاه با ملک ارسلان در نزدیکی همین قلعه به وقوع پیوست که راینیها از قلعه خارج شدند و به نفع ملک ارسلان جنگ را بهپایان رساندند.»
در طول تاریخ و در اثر حوادث طبیعی و انسانی، بارها آسیبهایی به ارگ راین وارد شده است؛ اما با مرمتها و بازسازیهایی که روی آن انجامشده، شکوه دیدنی خود را همچنان حفظ کرده است. همچنین قلعههایی با قدمت و سابقه بیشتر در این محل وجود داشته که بر اثر حوادث طبیعی از بین رفتهاند.
ارگ راین روی تپهای در ارتفاع ۲,۵۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و بر نواحی پیرامون دستکم تا شعاع هفت کیلومتری تسلط دارد. این ارگ بیش از ۲۲ هزار مترمربع مساحت و بیش از ۲۷ هزار مترمربع زیربنا دارد. معماری ارگ راین بیشباهت به خواهر بزرگتر خود یعنی ارگ بم نیست و اگر از آن دیدن کرده باشید، متوجه این شباهت خواهید شد. پلان ارگ راین تقریباً مستطیل شکل و ابعاد آن در طویلترین و عریضترین قسمتها ۱۷۰ متر در ۱۴۲ متر است.
این ارگ درون حصاری با ارتفاع بیش از ۱۰ متر و پهنای پنج متر جای گرفته و دورتادور آن خندقی به طول ۱۵۴ متر در جهات جنوب، جنوب شرقی و شرق حفر شده که هم جنبه دفاعی دارد و هم مسیر عبور باران و سیلاب بوده است. دیوار بیرونی ارگ از ۱۲ حصار یا پاره دیوار به طولهای مختلف تشکیلشده است. بر بالای حصار ارگ، کنگرههایی در قسمت فوقانی قرار دارد که مخصوص کمانداران بوده است. ارتفاع این کنگرهها ۱۲ سانتیمتر و عرض آنها ۱۱ سانتیمتر و فاصله هر کنگره تا کنگره بعدی ۲۲ سانتیمتر است.
ارگ راین دارای ۱۶ برج در گوشهها و میانه حصار بیرونی و درونی است که ۱۵ برج، فضای داخل و بیرون ارگ را تحت مراقبت و کنترل داشتهاند و از یک برج مادر یا برج شماره یک بهمنظور اطلاعرسانی استفاده میشده است. تمام این برجها دو طبقه هستند و پلههایی از دو سمت دارند که یکی به بالای برج و دیگری به مردگرد و در ادامه به برج بعد میرسد. در بدنه همه برجهای ارگ راین، روزنههای دیدهبانی و تیرکشهایی برای دفاع تعبیهشده است. مصالح برجها نیز خشت و چینه است و در پلکانها از چوب برای زیرسازی و لبه پلهها استفادهشده است.
ورودی قلعه از جبهه شرقی آن است که با سردر بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه مییابد. در قسمت ورودی جایگاه آهنگران و افرادی که به شغل چاقوسازی و ساخت ابزار فلزی مشغول بودهاند، به چشم میخورد. سردر ورودی ارگ راین از دو طبقه تشکیلشده و معبر ورودی در طبقه همکف و اتاقک مربع شکلی در بالای در ورودی ساختهشده است. در کف این اتاق مربع شکل که طاق معبر ورودی نیز محسوب میشود، دو روزنه چهار ضلعی با ابعاد ۴۰ در ۳۰ سانتیمتر ایجادشده تا ورود و خروج افراد را بررسی و کنترل کنند. همچنین، امکان تیراندازی یا ریختن مواد مذاب روی مهاجمان از درون این روزنهها وجود داشته است.
فضای داخل ارگ توسط دو دیوار که ۶ حصار و چهار برج دارد، به سه قسمت اصلی تقسیمشده است و از محلهها و بناهای متعددی تشکیلشده که بسیاری از آنها همچنان بهمانند گذشته باقیماندهاند. در هرکدام از این محلهها، صاحبان مشاغل خاصی زندگی میکردند. قسمتهای مختلف این ارگ با پلههایی خشت و گلی که برخی مدور هم هست، از هم جداشده است.
صدها خانه خشتی و گلی با کوچهپسکوچههای باریک تودرتو، ارگ مرکزی بازار، گذرگاه اصلی، مکتبخانه، بارانداز قلعه حکومتی، عامهنشین اعیانی، زورخانه، اسطبل و آتشکده از جمله بخشهای مختلف این مجموعه هستند. کوشک زیبای هشت ضلعی و حاکمنشین ارگ از مشهورترین بناهای این قلعه محسوب میشوند. بناهای خشتی ارگ راین نیز عموماً در دو تا سه طبقه ساختهشدهاند.
در ارگ راین، راه گریز مخفی پیشبینیشده تا ساکنان آنها بتوانند در زمان حمله دشمنان و سقوط دژ از دست مهاجمان فرار کنند. این راه فرار در خانه حاکم در نظر گرفتهشده است و به سه قسمت راه داشته است؛ یکی از این مسیرها به بیرون ارگ، دوم به استراحتگاه تابستانی حاکم بر فراز ارگ حاکمنشین و سوم به برج شماره هشت و از آنجا به بیرون ارگ راه داشته است.
در نزدیکی ارگ راین نیز حمام و قناتی وجود داشته که در اثر زلزله خشکشده است. بیرون از قلعه نیز اتاقی دیده میشود که درگذشته محل قرنطینه افرادی بود که برای اولین بار وارد ارگ میشدند و باید یکی دو شب قبل در قرنطینه میماندند یا محل استقرار بیماران بوده است. اکنون این اتاق مکان استقرار یگان حفاظت قلعه است.
اگر برای سفر به شهر زیبای راین سفر کردید، حتماً از آبشار راین، روستای زیبا و ییلاقی گیشیگان، مسجد جامع راین و امامزادهها دیدن کنید.
در صورتی که قصد دارید از این ارگ زیبا دیدن کنید، اطلاعات زیر برای شما مفید خواهد بود:
ارگ تاریخی راین همهروزه از ساعت ۸ الی ۱۷ پذیرای گردشگران است. البته این مکان تاریخی در تعطیلات رسمی بسته است.
بهای بلیط این مجموعه در ابتدای سال ۱۴۰۱ برای بازدیدکنندگان داخلی ۲۰ هزار تومان و برای بازدیدکنندگان خارجی ۱۲۰ هزار تومان است.
در صورتی که نیاز به تماس با ارگ راین را دارید، میتوانید از شماره تماس ۰۳۴۳۳۷۶۱۶۴۴ استفاده نمایید.
این اثر در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۲۸۶۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهر راین، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان ولیعصر (عج)