عکس هوایی میدان امیرچخماق میدان امیرچخماق در یزد میدان امیرچخماق یزد میدان امیرچخماق نخل امیرچخماق میدان امیرچخماق کجاست
آثار ملی ثبت شده در ایران یزد یزد

مجموعه میدان امیرچخماق در خیابان سلمان فارسی یزد

شنبه ۱ شهریور ۱۳۹۹
3,731 بازدید بدون دیدگاه

میدان و مجموعه امیرچخماق شهر یزد، یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی این شهر به شمار می‌رود و که از نظر قدمت بناها و معماری از ارزش بالایی برخوردار است. این میدان به همراه جاذبه‌های اطرافش همه‌روزه پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری است.

معرفی مجموعه میدان امیرچخماق یزد

امیرچخماق میدانی در شهر یزد است که در زمان تیموریان ساخته‌شده و شامل بازار، مسجد، تکیه و دو آب‌انبار می‌باشد. این میدان از همان ابتدا یکی از میدان‌های اصلی شهر بود که مردم برای مراسم‌های مختلف در آن جمع می‌شدند. میدان امیر چخماق و بناهای اطرافش از برجسته‌ترین مجموعه‌های تاریخی و گردشگری شهر یزد است.

تاریخچه مجموعه میدان امیرچخماق یزد

میدان امیرچخماق اثری است مربوط به قرن نهم که توسط امیر جلال‌الدین چخماق ساخته‌شده است. او که از سرداران حکومت تیموری بود، با همکاری همسر خود مجموعه امیر چخماق را برای آبادانی یزد بنا کرد.

مهم‌ترین بنای این مجموعه مسجد جامع نو است که در جلوی آن، میدانگاهی بزرگ ایجادشده است. کمی بعدتر میدان و مسجد را امیرچخماق نامیدند.

در دوره صفوی و در زمان حکومت شاه‌عباس تغییرات زیادی برای بازسازی این مجموعه صورت پذیرفت که مهم‌ترین آن ساخت چهارسوقی بر روی کاروانسرا بود. همچنین در قرن سیزدهم هم میدان جلوی مسجد و سردر بازار تبدیل به حسینیه شد که احتمالاً کاربری امروز حسینیه را نداشته است. در دوره صفویه و در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار هم بخشی‌هایی به شبستان افزوده و قسمت‌هایی هم مرمت شد.

در زمان حکومت پهلوی‌ها هم این میدان به آرامگاهی برای مردگان تبدیل شد که پس از ویران کردن قبور، جلوی این کار گرفته شد و میدان به حالت اصلی خود بازگشت. در این دوره به سبب خیابان‌کشی‌هایی که صورت گرفت و تغییراتی که به وجود آمد، کم‌کم جداره‌های میدان تخریب شد. درنتیجه میدان کوچک و مسجد و حسینیه باهم ادغام شدند. امروزه و پس از سال‌های بسیار طولانی این میدان همچنان پابرجاست و به‌عنوان میراثی چشم‌نواز موردتوجه گردشگران قرارگرفته است.

معماری مجموعه

مطالعات معماری مجموعه نشان می‌دهد قسمت مرکزی صفه‌ها با توجه به بقایای کاشی‌های موجود در بدنه‌های غرفه‌های بالای سر بازار که همزمان با مسجد امیرچخماق ساخته‌شده، مربوط به قرن نهم هجری است و این یعنی مجموعه امیرچخماق یزد در حدود یک قرن از مسجد جامع کبیر جدیدتر است.

وضع طاق بندی‌ها و سردر مناره‌ها نیز طوری است که معرف نوعی مخصوص از معماری شهر تاریخی یزد به شمار می‌رود.

مرمت کاشی کاری‌های این بنای تاریخی به عهده استاد محمدعلی فلاحتی مروست بوده که متأسفانه هیچ نام و نشانی از این معمار برجسته در این بنای عظیم وجود ندارد.

بناهای تاریخی اطراف میدان

همانطور که در بالا اشاره شد، این مجموعه تاریخی شامل بخش‌های مختلفی است که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

مسجد امیرچخماق

مسجد امیرچخماق که با نام مسجد دهوک نیز شناخته می‌شود، قدیمی‌ترین بنای میدان است. این مسجد در ضلع جنوبی میدان و در سال ۸۴۱ هجری قمری ساخته شد. زیبایی و بزرگی این مسجد تا حدی است که بعد از مسجد جامع یزد دومین مسجد مهم یزد است و به آن، مسجد جامع نو نیز می‌گویند.

مسجد امیرچخماق از جهات مختلف دارای در ورودی است که دسترسی به آن را راحت کرده است. بخشی از سر در ایوان این مسجد هم با کاشی‌کاری و معرق مزین شده که در آن کتیبه‌هایی هم به چشم می‌خورد. همچنین محراب اصلی مسجد هم از کاشی معرق است و از ساختمان‌های مقرنس‌کاری شده تشکیل‌شده است. در قسمت میانی این محراب سنگ مرمر بسیار خوش‌تراشی به چشم می‌خورد.

یک نکته جالب در رابطه با مسجد امیرچخماق این است که این مسجد دارای دو شبستان تابستانی و زمستانی است که بنا به اقتضای شرایط آب و هوایی از آن‌ها استفاده می‌شده است.

بازار حاجی قنبر

بازار حاجی قنبر در مجموعه امیرچخماق در دوره پهلوی به‌واسطه ساخته‌شدن خیابان شاه به دو قسمت تقسیم شد. همچنین به علت این خیابان‌کشی برخی فضاهای اصلی آن مانند بازار پنجعلی و بازار ارسی‌دوزها از بین رفت. در حال حاضر هم قسمت شمالی این بازار رونق اقتصادی بسیار زیادی دارد و انواع مغازه‌های فروش پارچه، شیرینی، طلا، فرش و … در آن فعالیت می‌کنند. برخی از کارگاه‌های صنفی مختلف هم در بازار حاجی قنبر فعالیت می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتنداز: شکارگاه مازاری، کارگاه حلوایی و کارگاه رنگرزی.

بازار حاجی قنبر توسط شخصی به نام نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی که حاکم یزد بود، ساخته‌شده است. او در زمان حکومت خود آثار زیادی را در یزد بنا کرد که یکی از آن‌ها همین بازار بود که امروزه به حاجی قنبر شناخته می‌شود. بعدها هم بر سر در این بازار تکیه‌ای زیبا و بلندی شبیه به حسینیه‌های یزد ساخته شد.

آب‌انبار امیرچخماق

آب‌انبار امیرچخماق که قدمتش به  دوره صفویه برمی‌گردد در کنار بازارچه حاجی قنبر قرار دارد. این میدان در کل سه آب‌انبار داشته که امروز فقط دوتای آن باقی‌مانده است.

تکیه امیرچخماق

تکیه به مکانی گفته می‌شود که غرفه‌های زیادی دارد و در هنگام عزاداری و انجام مراسم نخل برداری حاکم در قسمت شاه‌نشین و بانوان در دیگر قسمت‌ها مراسم را تماشا می‌کنند.

در قرن ۱۳ هجری قمری و بر سر در بازار این میدان دو مناره بزرگ وجود داشت که براثر فعل‌وانفعالات دوره پهلوی بخشی از جداره اصلی تکیه باقی ماند که در حال حاضر به‌عنوان تنها جداره اصلی میدان امیر چخماق شناخته می‌شود. بخش میانی این تکیه نسبت به سایر طاق‌نماها ارتفاع بیشتری دارد و دلیل این امر هم به‌احتمال زیاد این است که این قسمت مکانی برای بزرگان شهر بوده است تا به‌عنوان ارشدترین مقام‌های دولتی در مرکز تکیه قرار گیرند و به تماشای تعزیه مشغول شوند. مناره‌های تکیه هم بر بالای قسمت میانی قرار دارد که شکوه خاصی را به آن بخشیده است. در آن دوره موذنین به بالای این مناره‌ها می‌رفتند و بانگ اذان سر می‌دادند. همچنین ورودی بازار حاجی قنبر هم از غرفه میانی این تکیه است و ورودی به آب‌انبار نیز از طریق یکی از غرفه‌های ضلع غربی تکیه امکان‌پذیر است.

لازم به ذکر است باوجود آنکه از ساخت مناره‌های این تکیه در حدود ۸۰ سال می‌گذرد ولی بااین‌حال طوری طراحی‌شده‌اند که معرف نوع مخصوصی از معماری شهر تاریخی یزد است.

نخل حیدری‌ها

یکی دیگر از بخش‌های دیدنی این میدان، نخل بزرگ آن است که به  نخل حیدری‌ها معروف است. آن‌گونه که «عبدالحسین آیتی» گفته، پیشینه این نخل به ۴۵۰ سال پیش و به دوره صفویه می‌رسد. برخی این نخل را کهن‌ترین نخل و برخی دیگر، نخل میدان شاه ولی در تفت را با ۶۰۰ سال پیشینه، کهن‌ترین نخل جهان می‌دانند.

هرچند تاریخ درست ساخت نخل امیرچخماق در دست نیست اما ایرج افشار تاریخ وقف پوش سیاه پیشین این نخل که نگاره شیر و خورشید بر خود داشته را رجب ۱۲۲۹ هجری قمری (تیر ۱۱۹۳ هجری شمسی) و برابر با ۲۰۰ سال پیش نوشته است. پس وقتی پارچه روی این نخل برای ۲۰۰ سال پیش بوده، ۴۵۰ سال سن برای خود آن‌هم ناپنداشتنی نیست. اگر این‌گونه بوده باشد، می‌توان گفت که قبل از ساخت تکیه، نخل در این مکان قرار داشته است.

بقعه ستی فاطمه

ستی فاطمه خاتون نام همسر امیرچخماق بنیان‌گذار مجموعه بسیار زیبا و بزرگ امیرچخماق است که به جهت آبادانی این منطقه تلاش بسیار زیادی کرده است. این بانو که آرامگاهش در شمال این میدان قرار دارد، در قرن نهم از دنیا رفته است و مسافران و توریست‌ها بر سر مراز او رفته و یادش را گرامی می‌دارند.

آب‌انبارهای میدان امیر چخماق

در مجموعه تاریخی امیر چخماق سه آب‌انبار وجود دارد که یکی از آن‌ها بانام آب‌انبار میدان از بین رفته است و در حال حاضر دو آب‌انبار باقی‌مانده که از آن‌ها به‌عنوان بنای تاریخی یاد می‌شود.

این آب‌انبارها در حدود ۴۰ سال پیش همچنان مورداستفاده مردم بوده است؛ ولی در حال حاضر با ورود شبکه آب‌لوله‌کشی شهری، این آب‌انبارها به‌دست فراموشی سپرده‌شده‌اند. آب‌انبار میدان که به‌فرمان امیرچخماق همراه با مسجد باشکوه این مجموعه در ضلع غربی میدان ساخته شد، در زمان احداث خیابان از بین رفت و در حال حاضر هم اثری از آن دیده نمی‌شود.

ولی همان‌طور که گفتیم هنوز دو آب‌انبار دیگر در مجموعه وجود دارد که اسامی آن به شرح زیر است. اولین آب‌انبار بانام آب‌انبار پنج بادگیر یا ستی فاطمه شناخته می‌شود که به دستور حاکم وقت یزد و برای استفاده مردم احداث می‌شود. دیگر آب‌انبار تکیه یا حاجی قنبر است که در کنار بازارچه و با موافقت امیر چخماق و به دستور و هزینه نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی در بازار احداث شد.

مجموعه سهل ابن علی

سهل ابن علی نام مجموعه‌ای است که به‌احتمال بسیار زیاد پیکر «شیخ‌الاسلام سعید جمال الاسلام محمد بن احمد بن محمد بن مهریزد» از عرفای مشهور قرن نهم در آنجا قرار دارد. این مجموعه که شامل بقعه و مسجد است از خشت و گل و به‌وسیله یکی از یاران او بانام مولانا غیاث‌الدین علی منشی در سال ۷۸۴ هجری قمری بناشده است. دیوارهای داخلی مجموعه با گچ سفیدکاری شده‌اند و کتیبه‌های گچی هم به خط ثلث در این مجموعه وجود دارد.

ثبت در آثار ملی ایران

تکیه امیرچخماق در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی و با شماره ۳۸۳ و مسجد امیرچخماق در سال ۱۳۴۱ با شماره ۲۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند. همچنین این بناها و دیگر الحاقات به‌عنوان مجموعه امیرچخماق نیز در تاریخ ۱ شهریور ۱۳۷۸ و به شماره ۲۴۱۶ به ثبت ملی رسیده است.

آدرس

یزد، خیابان امام، روبروی خیابان قیام

پست های مرتبط

نظرتو برای این جاذبه گردشگری ثبت کن !

مشخصات مکان
دوره اثر
حکومت تیموریان
ساعات بازدید
همه روزه و در تمام بیست و چهار ساعت شبانه‌روز
بهای بلیط
رایگان
تاریخ ثبت در آثار ملی ایران
1 شهریور 1378
شماره ثبت در آثار ملی ایران
2416
آدرس
خیابان امام، روبروی خیابان قیام
موقعیت مکانی
نام استان
یزد
مرکز استان
یزد
جمعیت
1.1 میلیون نفر
تعداد شهرستان
10
آب و هوا
گرم و خشک
پیش شماره
035
مساحت استان
۷۶٬۴۶۹ کیلومتر مربع
شهر های نزدیک
مهریز
2 مکان ثبت شده
یزد
16 مکان ثبت شده
تبلیغات
نظرتو برای این جاذبه گردشگری ثبت کن !

نمایش نقشه
لیست استان ها