خانه مشیرالملک انصاری (خانه چرمی) در محله گلبهار اصفهان

معرفی خانه مشیرالملک انصاری

خانه مشیرالملک انصاری از بی‌نظیرترین خانه‌های تاریخی ایران است. این بنا از خانه‌های اشرافی دوره صفویه محسوب می‌شود و دارای فضاهای متنوع و تزئینات بسیار است. خاندان مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بودند که در دوره شاه‌عباس کبیر از شیراز به اصفهان مهاجرت کرده و در آن سکنی گزیدند.

تاثیرگذارترین چهره این خاندان میرزا حبیب‌الله مشیرالملک انصاری است. وی در سال ۱۲۵۷ هجری قمری در اصفهان متولد شد و پس از تحصیل علم و فضل و کمال خصوصاً امور دیوانی و حساب و انشا نزد میرزاعلی جابری انصاری، پست‌های مختلفی را تصدی نمود و سرانجام به وزارت مسعود میرزا ظل‌السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین‌شاه قاجار منصوب گردید.

تاریخچه خانه مشیرالملک انصاری

میرزا حبیب‌الله انصاری ملقب به مشیرالملک، وزیر باکفایت و لایق ظل‌السلطان بود. وی خدمات بی‌نظیری را به ظل‌السلطان نمود و نیز تلاش‌های بسیاری را در راستای آبادانی شهر اصفهان انجام داد. درواقع مشیرالملک را می‌توان نخست‌وزیر مقتدر و عقل سیاسی وی نامید که بامهارت به امور اراضی تحت حکومت ظل­السلطان رسیدگی می­کرد. به همین دلیل، وی به‌عنوان حاکم اصفهان منصوب شد. درنهایت به دلیل ترس ظل­السلطان از نفوذ و قدرت و همچنین دفاع مشیرالملک از اتفاقات سیاسی موجود، در ابتدا او را برکنار و سپس با قهوه قجری مسموم و وی را به قتل رساند.

مشیرالملک خود از خوشنویسان دوره قاجار است، به همین خاطر با ایجاد عظمت و شکوه در این عمارت به نمایش هنری پاک و متعالی پرداخت و خوشنویسی را در جداره‌های خانه به یادگار گذاشت تا تجلی‌گاه هنر خوشنویسی برای ایرانیان باشد.

وجود تزیینات نقاشی، گچ‌بری و آینه‌کاری‌ها در سقف و دیوارهای فضاهای داخلی، سبب شده‌اند تا چشم‌نوازی این خانه دو چندان شود. البته درگذر زمان نیز متناسب باسلیقه مالکین، فضای داخلی دستخوش تغییراتی شده است ولی ساختار ابتدایی بنا همچنان محفوظ مانده است. به‌عنوان‌مثال، در زمان قاجار به برخی قسمت‌های داخلی نقاشی اضافه‌شده است.

پس از قتل مشیرالملک، خانه جهت استقرار کنسولگری پادشاهی پروس مورداستفاده قرار گرفت. در این زمان نیز، نقاشی‌هایی با سبک اروپایی به تزیینات داخلی اضافه و حضور آن‌ها در کنار سایر تزیینات جلوه­ای متفاوت را ایجاد کرده است. درنهایت این خانه توسط یکی از تجار اصفهان به نام حاج حسین چرمی خریداری‌شده که هم‌اکنون این بنا به خانه چرمی نیز معروف و با همین نام در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

در این زمان و توسط مالک، ذکرهایی بر روی دیوارهای خانه نگارش شده است. علت این امر را می‌توان به برپایی مراسم‌های مذهبی مرتبط دانست، مراسم­هایی که در فضای حوض‌خانه برپا می­شده است.

در زمان جنگ ایران و عراق نیز، این بنا توسط مالک دیگری به‌عنوان پناهگاه برای مردم جنگ‌زده مورداستفاده قرار گرفت. پس از پایان جنگ، مرمت و بازسازی فضاها و تزیینات تخریب‌شده بنا در طی ۳ مرحله و در سال ۱۳۹۶ هجری شمسی توسط آیت‌الله امامی صورت پذیرفت.

معماری خانه مشیرالملک انصاری

این بنا از قسمت‌های مختلفی تشکیل‌شده که می‌توان قسمت شاه‌نشین در تالار اصلی را به‌عنوان زیباترین و مهم‌ترین بخش نام برد. همچنین در قسمت شاه‌نشین به دلیل وجود ارسی بزرگ می‌توان از هنر گره‌چینی ایرانی و همچنین ترکیب رنگی خاص که نماد چهارفصل سال و معتدل‌کننده اخلاط اربعه است لذت برد.

هم‌اکنون این خانه به‌عنوان گنجینه میراث اسلامی مطرح‌شده و ضلع غربی آن به تحقیقات علمی و مسائل دینی اختصاص داده‌شده است. ضلع شرقی نیز اتاق کنفرانس بوده و برای علوم دینی مورداستفاده قرار می‌گیرد. کتابخانه این خانه تاریخی از حدود ۱۸ هزار جلد کتاب برخوردار است.

حوض‌خانه نیز به‌عنوان نگارخانه هنرمندان اسلامی ایرانی استفاده می‌شود که در آن هنرمندان می‌توانند آثار خود را عرضه کنند.

شاه‌نشین این خانه به موزه اختصاص‌یافته که آثار موزه نیز به دو بخش آثار فاخر و غیر فاخر تقسیم می‌شوند.

بخش‌های مختلف خانه مشیرالملک انصاری

خانه تاریخی مشیرالملک از بخش‌های مختلفی مانند ورودی، بنای اصلی، حوض‌خانه، حیاط و ضلع‌های شرقی، غربی و جنوبی تشکیل‌شده است که در ادامه به بررسی تفصیلی آن‌ها پرداخته می‌شود.

ورودی

ورودی خانه در گوشه شمال غربی واقع و دارای سر در بزرگ و مجللی است که قوس نیم‌دایره‌ای بر فراز آن جلوه‌گری می‌کند. وجود این قوس موجب تمایز سردر این خانه از سایر خانه‌ها شده است.

مجموعه ورودی شامل هشتی و دالان‌هایی است که یکی از آن‌ها به گوشه حیاط راه می‌یابد و دیگری به فضای اسطبل در شمال خانه منتهی می‌شود.

ساختمان

این بنا از خانه‌های اشرافی دوره صفویه محسوب می‌شود و دارای فضاهای متنوع و تزئینات فراوان می‌باشد.

حیاط مستطیل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه‌شده که در این میان جبهه شمالی با ارتفاعی نزدیک به سه طبقه، مهم‌ترین بخش خانه را تشکیل می‌دهد.

این جبهه شامل تالاری در میانه و چهار اتاق سه‌دری در دو طبقه طرفین آن است. هر یک از اتاق‌های سه‌دری در طبقه اول با سه در چوبی و در طبقه دوم به‌وسیله پنجره ارسی به فضای تالار گشوده می‌شوند که در صورت باز بودن درها، مجموعه این فضاها به یکدیگر پیوند خورده، فضایی وسیع و یکپارچه را در دو طبقه پدید می‌آورند. تالار در انتهای خود یک فضای شاه‌نشین با دو ستون پر تزئین دارد و از ضلع مقابل با ارسی عریض نه دهانه‌ای به حیاط مشرف می‌شود. دیوارها و سقف تالار پوشیده از تزئینات نقاشی، گچ‌بری و آینه‌کاری است و ارسی آن با ارتفاعی معادل دو طبقه دارای گره‌چینی چوبی و شیشه‌های رنگی زیبایی می‌باشد. در زیرزمین این جبهه، دو اتاق سه دری یک متر پایین‌تر از کف حیاط واقع‌شده‌اند. این فضاها ازاره‌های بلند کاشی فیروزه‌ای دارند و به‌وسیله پنجره‌های بزرگی از حیاط نور می‌گیرند.

حوض‌خانه

در این عمارت، حوض‌خانه مرتفعی در گوشه شمال شرقی آن قرار دارد و در طبقات اول و دوم غرفه‌هایی پیرامون خود دارد.

در طبقه اول ضلع شمالی حوض‌خانه یک اتاق پنج‌دری مشرف‌به آن قرار دارد. ردیف نورگیرهایی به ارتفاع یک طبقه بر فراز حوض‌خانه این فضا را روشن می‌کنند. این نورگیرها با شیشه‌های رنگی متعدد خود در حوض هشت گوش وسط حوض‌خانه تلألوئی از نور و رنگ ایجاد کرده و به این طریق فضایی دل‌نشین پدید می‌آورند. دیوارهای حوض‌خانه دارای تزئینات گچ‌بری و نقاشی به سبک اروپایی می‌باشد. بام حوض‌خانه با شیب چهار طرفه خود، حجم شاخصی در مجموعه بنا به وجود آورده است.

جبهه شرقی

در جبهه شرقی خانه، تالاری وسیع و طویل در میانه و دو اتاق سه دری در دو سوی آن قرار دارد. شاه‌نشین این تالار به‌صورت اتاقی مجزا درآمده با دو اتاق دیگر در طرفین خود ارتباط کامل یافته است. این دو اتاق نیز به‌نوبه خود با سه دری‌های این جبهه مرتبط‌اند. یک ایوان ستون‌دار فضاهای این جبهه را با حیاط پیوند می‌دهد.

جبهه غربی

جبهه غربی حیاط نیز نمایی مشابه جبهه شرقی دارد. ایوان‌های شرقی و غربی حیاط در میانه نما عقب نشسته و به‌این‌ترتیب بر محور فرعی حیاط تأکید کرده‌اند.

جبهه غربی شامل چهار اتاق سه دری است و برخلاف معمول، راهرویی در میانه آن قرارگرفته است. با توجه به فضاهای جبهه شرقی به نظر می‌رسد جبهه غربی نیز تالاری در میانه خود داشته و بعدها این تالار به دو اتاق و راهروی بین آن‌ها تبدیل‌شده است.

جبهه جنوبی

بخش عمده جبهه جنوبی دیواری است که مشابه جبهه مقابل خود نماسازی شده و تنها دو اتاق سه دری به نام اتاق عکس و اتاق آینه در دو انتهای این جبهه قرارگرفته‌اند.

اتاق آینه دارای تزئینات فراوان آینه‌کاری، گچ‌بری و نقاشی می‌باشد ولی اتاق عکس آسیب دیده و از تزئینات آن چیزی بر جای نمانده است.

آشپزخانه در گوشه جنوب غربی قرار دارد و از سه بخش شربت‌خانه، پخت‌وپز و انبار تشکیل‌شده است.

حیاط

حیاط خانه با حوضی وسیع و صلیبی‌شکل در وسط و چهار باغچه اطراف آن صورتی مرکزگرا به خود گرفته است.

جداره‌های حیاط دارای ازاره‌های سنگی حجاری‌شده می‌باشند و قطعات کاشی و چوب‌های تزئینی به‌کاررفته در نماهای مختلف آن موجب ایجاد هماهنگی در کل حیاط شده است.

ویژگی‌های خاص خانه مشیرالملک انصاری

خانه از دو جهت نسبت به ابنیه قاجاری برتری دارد، یکی طراحی و ساخت سلطنتی و دیگری پیشرو بودن در هنر معماری می‌باشد. سلطنتی بودن خانه در چند عنصر نمایان است:

۱– وجود بزرگ‌ترین ارسی نه لنگه دنیا با ترکیب رنگی خاص که نماد چهارفصل سال و معتدل‌کننده اخلاط اربعه است.

۲– وجود چوب‌های قاطع در قسمت شاه‌نشین که برای جداسازی رعیت از سلطان مورداستفاده بوده است.

۳– وجود چهار طاووسی مطابق در شاه‌نشین که با نقاشی پشت شیشه و آینه‌کاری محدب تزئین شده است.

۴– طراحی قوس متفاوت نسبت با سایر سقف‌ها در انتهای شاه‌نشین که بیانگر قدرت سلطان است.

۵– استفاده از رنگ سبز ایرانی در بدنه شاه‌نشین همراه با جدول‌کشی طلا و آینه‌کاری در دو گوشواره اصلی.

۶– وجود ارسی چهار لنگه دو جداره با نقوش اسلیمی که میانه آن با ورق طلا پوشانده شده، جهت مصونیت حرم‌سرای خانه.

۷– وجود حجاری‌های شکارگاه و گرفت و گیر در زیر ارسی نه لنگه که اتصالات آن با سرب گداخته پرشده است.

۸– تنوع شش‌گانه در سرستون‌های دو طرف حیاط با فرم‌های فرنگی و ایرانی.

۹– طراحی دو اتاق آینه و نقاشی در ضلع جنوبی با نقوشی خاص برای پذیرایی از میهمانان ویژه.

۱۰– همچنین تقسیم حیاط به چهار قسمت مساوی برای ایجاد یک پردیس ایرانی به‌صورت مینیاتوری.

از دیگر امتیازات این خانه، سبک خاص طراحی معماری با گرایش پیشرو است. چلیپا که در تمام بناهای قدیمی در آجرکاری و گچ‌بری به‌کار می‌رود، اینجا در طراحی حوض دیده می‌شود. معمار توانسته با انتخاب این فرم، آب را به اضلاع حیاط نزدیک‌تر کند تا تطهیر که در انگاره‌های معماری اسلامی با آب تجلی می‌یابد را در دسترس قرار دهد.

در ایوان‌های شرقی و غربی، معمار فرم ایوان را می‌شکند و متناسب بافرم حوض و با استفاده از دو نیمه هشت‌ضلعی، چهار ستون از دوازده ستون را به زیبایی به داخل کشیده تا فضایی برای نشستن به وجود آورد و در کنار آن، نقطه اوج معماری ایرانی که تبدیل مربع به دایره می‌باشد را در معرض دید بگذارد.

معمار در قسمت حوض‌خانه، با الهام از فرم بادگیر، توانسته است نگارستانی تابستانه، دارای گردش هوایی مطبوع در بهار و تابستان ایجاد کند. درواقع بادگیر را در این خانه نمی‌بینیم چراکه بادگیر با یک کاربری ترکیب‌شده است.

کاربری فعلی خانه مشیرالملک انصاری

در حال حاضر عمارت مشیرالملک یا گنجینه میراث اسلامی، مهم‌ترین موزه کشور در خصوص نگهداری، نمایش و پژوهش پیرامون مجموعه‌های اسلامی دنیا است و تنوع اشیا موجود در آن نیز به گستردگی جغرافیای کشور و پهنای دوران­های تاریخی و اسلامی است که انسان در این سرزمین زیسته و آثاری را از خود به یادگار گذاشته است.

ازجمله معتبرترین آثار موجود در این موزه می‌توان به خط سه استاد، کره سماوی با خط کوفی، قلم‌کاری­های سلجوقی، درب‌های ارسی تیموری، مجموعه مهرها و نامه­های شاه­های ایران، قرآن‌های یاقوت مستعصمی و بخش زیادی از خطوط میرعماد اشاره کرد.

به‌طورکلی این گنجینه (موزه)، نمایشگر آثار عرصه­های مختلف است که بیانگر عظمتی باشکوه در فرهنگ و تمدن، هنر، رشد اقتصادی و نیز دست‌آوردهای فناوری ایرانیان است. یکی از هدف‌های مهم این مجموعه ارائه مقالات و اسنادی است که بتواند این موضوع را برای مردم به‌سادگی روشن کند که هنر اسلامی، هنر دین اسلام است.

در پایان می­توان گفت که بازدید از این خانه می­تواند تجربه­ای متفاوت و البته جذاب باشد. در این بازدید علاوه بر دیدن بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین ارسی موجود در کشور، می‌توانید ناظر یک معماری خاص همراه با هم‌نشینی متفاوت تزیینات موردپسند مالکان درگذر زمان باشید.

از سوی دیگر به‌صورت هم‌زمان نیز شاهد موزه­ای خواهید بود که در تلاش برای نشان دادن هنر والای ایرانیان در حال فعالیت است. البته موزه شامل تالارهای مختلفی بوده که برخی از آن‌ها هنوز در حال تکمیل شدن است و طبق اطلاعات موجود، سال آینده به بازدید عموم می‌رسد. شاه­نشین نیز می‌تواند به‌عنوان محلی برای خلق عکس­های بی­نظیر و هنری از خودتان باشد.

همچنین در مجموعه یک راهنما خوش‌اخلاق نیز حاضر بوده تا پاسخگو سؤالات شما باشد. با توجه به شناخت کمتر مردم نسبت به وجود آن، پیشنهاد می‌شود از فضاهای مختلف آن به‌خصوص حیاط، در ساخت و تولید برنامه‌های مختلف استفاده شود.

اطلاعات بازدید

اگر قصد دارید از خانه مشیرالملک انصاری اصفهان دیدن فرمایید، اطلاعات زیر را بخوانید:

ساعات بازدید از خانه مشیرالملک انصاری

ساعات بازدید از خانه مشیرالملک انصاری اصفهان از ساعت ۸ صبح الی ۱۷ می‌باشد.

شماره تماس خانه مشیرالملک انصاری

شماره تماس مجموعه جهت کسب اطلاعات بیشتر: ۳۲۲۲۳۲۳۰–۰۳۱

بهای بلیط خانه مشیرالملک انصاری

قیمت بلیط بازدید از خانه مشیرالملک انصاری اصفهان به ازای هر فرد ایرانی در ابتدای سال ۱۳۹۹، ۱۰,۰۰۰ تومان می‌باشد.

ثبت در آثار ملی ایران

خانه تاریخی مشیرالملک اصفهان که به خانه چرمی نیز شهرت دارد، در تاریخ ۱۹ بهمن‌ماه سال ۱۳۸۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۹۷۷۶ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس خانه مشیرالملک انصاری

اصفهان، خیابان هاتف، کوچه یخچال، نبش کوچه مشیر