امامزاده صالح (ع) که در شمال شهر تهران و در حوالی میدان تجریش جای گرفته است، یکی از امامزادههای معروف تهران است که همه روزه به خصوص در مناسبتهای مذهبی، افراد زیادی را برای زیارت به سوی خود میکشد به طوری که برآورد شده است تعداد زائرانی که روزانه به این مکان مقدس مراجعه میکنند، در حدود ۳۰ هزار نفر است.
فهرست مطالب
متأخرین و علمای معاصر از وی به عنوان فرزند مستقیم و بلاواسطه امام موسی کاظم (ع) نام میبرند و نسبت او را تائید میکنند. او سیدی جلیلالقدر و واجبالتعظیم و یکی دیگر از برادران امام رضا (ع) است که به همراه دیگران به قصد دیدار برادر به ایران هجرت نمود، ولی به دست عوامل حکومتی و دشمنان اهل بیت (ع) به شهادت رسید.
سید مرتضی علم الهدی رازی مینویسد: امام موسی بن جعفر (ع) دارای فرزندان زیادی بودهاند. یکی از آنان صالح ابن موسی الکاظم (ع) است که در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ میکند. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ، که امروز به کرج مشهور است، در تعقیب امامزاده بوده و چون خدای تعالی درجه شهادت برای ایشان نوشته بود، در باغ جنت گلشن، زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ایشان را به شهادت میرسانند.
بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن تقریباً ۶٫۵ مترمربع مساحت دارد. وضع طاق نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای سده هفتم و هشتم است. بنا به شواهد، در امامزاده صالح کتیبهای به سال ۷۰۰ هجری قمری وجود داشته که ظاهراً در تعمیرات و تغییر مدخل بنا از میان رفته است که بنا بر آن همزمان با پادشاهی غازان خان بوده است.
در داخل حرم وسیع امامزاده صالح صندوقی چوبین وجود دارد که احتمالاً به دوران اواخر صفوی یا افشار تعلق دارد و ضریح ممتاز نقرهای آنکه اضلاع شرقی و شمال شرقی و غربی آن دارای محفظه مشبک مزین به نقره و ضلع جنوبی آن مشبک چوبی است، از وقفیات مرحوم آقای میرزا سعید خان وزیر امور خارجه اواخر قاجار است. در توسعه اول در حدود ۱۲۰۰ هجری قمری مسجد، حسینیه و حمام در صحن شمالی و در زمینهایی که توسط شجاع السلطنه، پسر ششم فتحعلی شاه وقف امامزاده شد ساخته شده است.
ایوان ورودی و رواق در سمت شمال حرم واقع است و بالای حرم در رواق، لوح مستطیل خشتی کاشی کاری شده است که تاریخ ۱۲۱۰ هجری قمری را بر خود دارد و نام فتحعلی شاه بر آن حک شده است. هلاکو میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۱۰ هجری قمری، بانی بازسازی و آذین کاری آن بوده است. وی گنبد را با کاشی پوشاند و در ورودی را از غرب به شمال که حیاط موقوفه پدرش بود بازگرداند.
گنبد کاشیکاری شده امامزاده صالح چندین بار مرمت و بازسازی شد و سرانجام در سال ۱۳۶۸ هجری شمی به طور کلی تخریب و با کاشی جدید بازسازی شد.
طرح توسعه حرم با توجه به افزایش زائران نیز از سال ۱۳۷۴ شروع شده و با خرید خانه ها و واحدهای تجاری اطراف جهت توسعه ادامه دارد. طبق طرح جامعی که برای این امامزاده در نظر گرفته شده، قرار است در سه مرحله، ۱۶ هزار متر مربع به فضای زیارتگاه اضافه شود.
یکی از معروفترین چنارهای کهن سال ایران که قدمت حداقل هشتصد ساله داشته است، در محوطه این امامزاده واقع شده بود که در آثار جهانگردان خارجی نیز به آن اشاره شده است.
ژان دیولافوا درباره چنار کهنسال مینویسد: “محیط آن تقریباً به ۱۵ متر میرسد، هریک از شاخههای آن مانند تنه درخت کهن سالی بر فراز بنای مسجد و اطراف آن سر به آسمان کشیده است. این درخت عده کثیری را در سایه خود پناه میدهد. مؤمنین در زیر آن نماز میخوانند. مکتب دار کودکان را در آنجا جمع کرده و درس میدهد. قهوهچی سماور و استکان و لوازم خود را درون حفره پایه درخت جایداده است.”
سر هنری رالینسون نیز نوشته است: “در تجریش چنار بزرگی را اندازه گرفته که در ارتفاع پنج پایی، محیطش ۱۰۸ پا بوده است.”
یاکوب ادوارد پولاک نیز در نوشتههای خود به این درخت اشاره کرده است.
در مجله American Breeders Magazine شماره ۶ چاپ ۱۹۱۵ نیز به این چنار و امامزاده صالح اشاره شده است.
متأسفانه این چنار در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی به دلیل خشک شدن با مجوز میراث فرهنگی بریده شد.
آستان امامزاده صالح در دوره قاجار یکی از قبرستانهای تهران بوده است. برخی چهرههای برجسته ایران، بنا به وصیت در محوطه دفن شدهاند.
طبق کتاب جغرافیای تاریخی شمیران تا سال ۱۳۷۱، ۵۰ تن از مشاهیر در این صحن مدفون هستند که مدفونان در حیاط و صحن اصلی در دوره بازسازی امامزاده از بین رفتهاند و اکنون امامزاده تنها یک قبرستان در زیرزمین آستان با نام رواق معصومیه دارد.
همچنین پیکر پنج سرباز گمنام و مجید شهریاری از دانشمندان هستهای ترور شده ایران نیز در صحن مدفون هستند.
نذر نمک در امامزاده صالح بسیار مرسوم است. به طوری هر وقت به این مکان مقدس بروید، نمک نذری به شما تعارف میکنند. نذر نمک را در این امامزاده ریشهای کهن دارد و دلیل آن آیین است که به دلیل صعبالعبور بودن مسیر امامزاده، زائران نمک نذر میکردند تا یخ و برف مسیر ذوب شود و تردد سهل شود.
در صورتی که امامزاده صالح (ع) را برای زیارت انتخاب کردید، حتماً از بازارچه کنار آن یعنی بازارچه معروف و تاریخی تجریش نیز دیدن فرمایید تا علاوه بر لذت بردن از این بازار تاریخی، تمامی مایحتاج روزانه خود را تهیه فرمایید.
این اثر در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۰۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تهران، خیابان ولیعصر (عج)، میدان تجریش