امامزاده جعفر (ع) یکی از جاذبههای مذهبی شهر یزد است و در محلهای به نام مصلا عتیق واقع شده است. این امامزاده همهروزه پذیرای عاشقان اهلبیت (ع) است و افراد زیادی برای زیارت به خصوص در ایام مذهبی به آن مراجعه میکنند.
فهرست مطالب
این امامزاده ملقب به قاسم است که در میان عامه مردم به امامزاده جعفر (ع) مشهور است. امامزاده جعفر یزد از نوادگان علی عریضی، کوچکترین فرزند امام صادق (ع) است و سلسله و نسب او ابوجعفر محمد بن علی بن عبدالله بن احمد الشعرانی بن علی العریضی بن الامام جعفر صادق (ع) است.
امامزاده جعفر به دلایلی ازجمله گریز از دست ظالمانی که او را تعقیب میکردند، نسب نامه و شجرهنامه خود را که معرف سیادت وی بود، در میان چوبی که بر سر ظرف آب میگذاشتند، پنهان نموده و لباس درویشان و فقیران را پوشید تا وی را نشناسند و از بغداد راهی یزد شد.
معروف است امامزاده جعفر یزد در یکی از کوچههای شهر یزد که بعدها به «کوی حسینیان» معروف شد، به یک مغازهی آهنگری مراجعه و تقاضای کار نمود. بعد از آنکه تقاضای وی از سوی استاد آهنگر پذیرفته شد، در آن مغازه شروع بهکار کرد.
روزها گذشت تا آنکه شبی، حاکم و والی یزد در عالم رؤیا، رسول خدا را دید که به وی میفرمایند: “یکی از فرزندان من به اینسو آمده و تقدیر او در این سرزمین است و از نسل او فرزندانی به دنیا خواهد آمد او را دریاب و گرامی دار”. چون والی از خواب بیدار شد، به تفحص و جستجو پرداخت. اما چنین شخصی را نیافت. تا آنکه شبی دیگر، آن حضرت را در خوابدیده و نشانی محل اقامت امامزاده را از ایشان گرفت. والی، شک و تردید به خود راه نداد و صبحدم پس از طلوع آفتاب، در بازار و میدان جستجو کرد تا فرزند دلبند پیامبر را یافت. امامزاده ابتدا از ترس خوف دشمنان نَسَب خود را مخفی کرد. والی که وضع را چنین دید رؤیای خود را بازگفت. امامزاده جفر چون اطمینان خاطر یافت، سرگذشت خویش را بازگو کرد و از میان چوبِ مطهره، شجرهنامه خود را بیرون آورد و به والی نشان داد.
والی او را گرفت و سر و چشمش را بوسید. خالصانه کمر بندگی و خدمت در برابر حضرتش بست و با وی بیعت نمود و از پیروانش شد. امیر دختر خود را برای همسری به محمد پیشنهاد کرد و او پذیرفت. امیر جهت داماد عزیز خود، خانهای عالی در همان «کوچه حسینیان» ساخت و عایدات دو روستای مهم یزد به نام «فهرج» و «طزرجان» را به او اختصاص داد.
امروزه در محله فهادان یزد خانهای به نام «خانه حسینیان» یا «خانه طاق بلندها» موجود است که همجوار حسینیهای به نام «حسینیه هشت» است.
در تحقیق کاملی که درباره شکل گیری این خانه انجامشده است، مشخص شد که این بنای حاضر مربوط به قرن هشتم و دوره ایلخانی است که احتمالاً با سید رکنالدین و سید شمسالدین مرتبط است و درباره قبل از آن نمیتوان بهصراحت اظهارنظر نمود. هرچند این امکان وجود دارد که سید رکنالدین و سید شمسالدین در محل خانه قدیمی اجداد خود آن را بنانهاده باشند.
ازجمله نوادگان امامزاده جعفر یزد، امامزاده سید تاجالدین جعفر (متوفی ۶۰۰ هجری قمری) مشهور به سید پنهون، سید رکنالدین (متوفی ۷۷۲ هجری قمری) و فرزند خلفش سید شمسالدین (متوفی ۷۷۳ هجری قمری) هستند.
در همه کتب تاریخی پس از ذکر داستان ورود امامزاده جعفر به یزد اشاره به داستان شیری شده که در بیشهای اطراف یزد میزیسته و مردم از ترس وی به امامزاده شکایت میبرند و امامزاده نیز آن شیر را رام میکنند. یک روز آن شیر نزد امامزاده جعفر آمد و سر بر پای او نهاد و جان بداد. امامزاده بفرمود تا او را شستند و کفن کردند و روی به قبله او را به همین مقام در خاک کرد پیشان قبله و امامزاده وصیت کرد که چون من وفات کنم مرا نزدیک شیر دفن کنید. امامزاده جعفر در سال ۴۲۴ هجری قمری وفات نموده و در محلی که خود وصیت فرموده به خاک سپرده شده است.
در سال ۷۷۵ هجری قمری بقعهای در این مکان ساخته شد که پناهگاه مردم بود و در طول این سالها، بارها ساختمانهای حرم براثر حوادث طبیعی، گذشت زمان و … احتیاج به تجدید بنا و یا ترمیم پیداکرده که هر بار این امر انجام شده است و در حال حاضر ساختمان بقعه در وضعیت بسیار خوبی قرار دارد و میتوان گفت بقعه کنونی، صحن و رواقهای اطراف آن، عمری در حدود یک قرن و یا کمتر از آن دارد.
امامزاده جعفر یزد شامل بخشهای مختلفی است که در زیر به اختصار آنها را توضیح خواهیم داد.
در سال ۱۳۱۹ هجری قمری ساختمانهای قدیمی به وسیله میرزا فتح ا.. خان مشیرالممالک تخریب شد و بقعه و اطراف آن توسعه یافت.
تنها مورد استثنائی در این میان، صحن قدیمی در سمت غربی بقعه است که امروز به صحن «امام خمینی» موسوم است. این محوطه تنها ساختمانهای قدیمی است و تنها تغییر آن تعویض دربهای قدیمی و سفیدکاری آن بوده و با توجه به مجاورت این صحن با بلوار موسوم به امامزاده جعفر (ع)، بیشتر رفتوآمد به بقعه از طریق این صحن است.
سردر ورودی صحن امام خمینی که سردری بلند و بدون مناره با کاشی معرّق و کار استادکاران یزدی است، به عبارت زیبا و آرامبخش قرآن کریم «ادخلوها به سلام آمنین» مزین شده است.
پس از ورود به صحن، یک هشتی بزرگ با اتاق های اطراف و حوض مرمری به همراه مقرنسکاریها و کاربندیهای سقف آن حال و هوای معماری قدیم ایران را در خاطر زنده میکند. این فضا بهخصوص برای بازدیدکنندگان جذاب است، زیرا ایرانی هرکجا باشد به سبک اصیل ایرانی خو گرفته و برایش دلنشین است.
یکی از جالبترین کارهای اصولی و معنوی هیئت امناء امامزاده، دفتر پاسخگویی به مسائل شرعی است که یکی از روحانیون مجرب همهروزه ۲ ساعت قبل از غروب آفتاب تا هنگام اذان مغرب پاسخگوی خواهران و برادران زائر در حرم است.
«چاه صاحبالزمان» که با عمق حدود ۴۰ متر در ضلع غربی صحن واقعشده، پناه حاجتمندان و دردمندان و باعث امیدواری زائران معتقد است. داستانی در این مورد بهقرار ذیل نقل کردهاند؛
مردی مبتلا به حصبه به علت درد و رنج بیشازحد و برای نجات از مرارت، خود را به داخل چاه انداخت. اما وقتی او را بیرون آوردند، با شگفتی دیدند به او آسیبی وارد نشده و آثاری از بیماری در بدنش نیست. از آن به بعد مردم با نوشتن عریضه، تضرع و توسل به درگاه خداوند به مقصودشان نائل میآیند.
این امامزاده دارای چهار رواق است که در ادامه آنها را توضیح خواهیم داد:
۱– رواق غربی
این قسمت، یکی از پررفت و آمدترین ورودیها است و به علت آنکه در گذشتههای دور کمتر، از اینجانب به زیارت میآمدند دری نیز به درون حرم ندارد و تنها وسیله ارتباطی آن با حرم پنجرههای مشبکی است که در چپ و راست این رواق قرار دارد. بهعلاوه بدنه سنگی و آینهکاری اطراف و سقف و رواق و انعکاس نور همهچیز را نورانی کرده، بهگونهای گویا اعماق جان را نیز روشن و منور ساخته است.
سوای معماری خوب و خوشنمای رواق، در حدفاصل سنگهای بدنه و آینهکاری دورتادور، رواقها مزین به الواحی از سنگ است که کلمات قصار ائمه اطهار با خطی زیبا و ترجمه فارسی حکشده است. ورودی خواهران و برادران در این رواق مجزا است و ورود خواهران به حرم مستلزم حجاب کامل اسلامی است.
۲– رواق جنوبی
ورودی به این صحن از درب سمت جنوبی و جنوب غربی میسر است که به علت همجواری با «محله مصلی» به «صحن مصلی» معروف است.
مسجد اعظم در کنار این صحن بناشده و دری به داخل مسجد و دری بزرگ به سمت مغرب دارد که بهطرف قبله بازشده به مسجد آستانه و مسجد اعظم که محل برگزاری نمازهای جماعت و مراسم مذهبی است راه دارد. در سمت شرق این صحن، دو تالار بزرگ قرار دارد که یکی تالار اجتماعات و دیگری کتابخانه عمومی آستانه و تخصصی تاریخ موقوفه میرزا محمد کاظمینی است.
۳– رواق شرقی
رواق شرقی از حیث اندازه و تزیین مانند بقیه رواقها است و روبروی آن، ایوانی بلند و بزرگ با دری فلزی و مشبک قرار دارد که به «صحن انقلاب» از بزرگترین صحنهای آستانه وارد میشود.
ستونهای قطور و مستحکم گلدستههای صحن انقلاب را میشود از همینجا دید. اطراف صحن نیز اتاقهایی قرار دارد که محل دفن اموات است.
وجود سقاخانه به سبک جدید و با شباهتی به قدس با ابتکارهای زیبا و خلق نمونههایی از سنگ و کاشی باعث زیبایی مضاعف صحن شده است. اطراف سقاخانه، باغچه پوشیده از گلهای فصل است.
اگرچه این صحن دری بزرگ بهطرف محله امامزاده و کوچه مشیر دارد، اما کمتر از این بخش رفتوآمد میشود.
۴– رواق شمالی
این صحن درگذشته به صحن کارگر معروف بود و اینک به صحن ولایت معروف شده است و تا قبل از اینکه صحن امام خمینی دری به خیابان امامزاده جعفر (ع) داشته باشد، چون بیشترین رفتوآمد از طرف کوچه امامزاده و از طریق صحن ولایت انجام میشده، رواق شمالی هم رونق دیگری داشت اما با گشودن درهای بعدی و ساختمان دو صحن دیگر این رواق تنها محل عبور و مرور زائرین برای ورود از در شمالی حرم است.
اکنون زمینی بزرگ با طول و عرض معادل ۶۶×۳۵ متر آمادهسازی شده تا ضمیمه این صحن گردد که در این صورت صحن ولایت با وسعتی بیش از سه هزار مترمربع از بزرگترین محوطههای آستانه خواهد بود.
اخیراً در این رواق محلی به نام دارالزهد ساختهشده که مدفن بعضی دوستداران امامزاده درگذشته و حال بوده است. همچنین این محل دری به ایوان ورودی دارد و روبروی آن و طرف دیگر ایوان دارالتدریس است که در حال حاضر مدفن بزرگانی از علما و مشاهیر همچون حاج میرزا سید علی مدرس لب خندقی، آقا سید حسین باغ گندمی از مدرسین بزرگ حوزه و … میباشد.
ضریح کنونی که کار ساختن آن ده سال طول کشیده است، حاصل هنرنمایی دو تن از هنرمندان اصفهانی است که تلاش کردند تا هر آنچه در توان دارند در این اثر نفیس به ظهور برسانند. استاد شکرالله صنیع زاده خاتم و استاد محمدحسین پرورش اصفهانی که قبلاً آثاری در عتبات و سایر بلاد از خود به یادگار گذاشته بودند، در این مدت شبانهروز بریدند و تراشیدند و قلم زدند تا بالاخره در سیزدهم رجب ۱۳۹۷ هجری قمری کار به نتیجه مطلوب رسید.
ضریح در ابعاد ۴×۳ متر و از قطعات طلا و نقره ساختهشده است و اطراف آن چهل تاج طلا دارد که روی آنها اسماء خداوند بر زمینه مینا نقش بسته و چنان ابهتی به این ضریح داده که چشم هر بینندهای را به خود جلب میکند. همچنین وجود چهار گلدان بزرگ از طلا و مینا باعث زیبایی مضاعف آن شده است. در زیر تاج، بخشی از سوره دهر و سپس در چهارده چشمه زیبای فیروزهای رنگ اسامی چهارده معصوم زائرین را متوجه خود میسازد.
مرحوم عطاء ا… افشار در سال ۱۳۵۶، کتابخانهای قریب به پانصد جلد کتاب به امامزاده اهدا نمود. این کتابخانه در سال ۱۳۷۸ باتدبیر هیئت امناء، تجهیز و تکمیل گردید و بانام کتابخانه اعظم در طبقه زیرین مسجد اعظم و با حدود ده هزار جلد کتاب، فعالیت خود را ادامه داد و در سال ۱۳۸۳ جناب آقای کاظمینی، مؤسس بنیاد فرهنگی، پژوهشی ریحانه الرسول (س) با جمعآوری بیش از بیست هزار عنوان کتاب تاریخی و ده هزار نشریه و اسناد مطبوعاتی به آستانه مقدسه، مجموعهای ارزشمند از کتب علمی گوناگون بهخصوص در رشته تاریخی، وقف بر آستانه مقدسه نمود که با این اقدام موجب رونق بیشازپیش کتابخانه گشت.
اکنون کتابخانه دارای قریب به هشت هزار عضو فعال دارد و از ساعت ۷ الی ۱۸ در حال ارائه خدمات فرهنگی به عموم فرهیختگان گرامی است.
در بخش فرهنگی آستانه، دو سالن مجزا جهت مطالعه خواهران و برادران قرار دارد که دارای امکانات رفاهی جهت مراجعهکنندگان است. در این قسمت کتب درسی از دبستان تا دانشگاه تهیهشده که واحد فرهنگی آستانه با قرار دادن بخش مطبوعات در این قسمت، باعث رونق این مجموعه فرهنگی گردیده است.
سالنها از ساعت ۷ الی ۲۰ فعالیت دارند.
در ضلع غربی ورودی آستانه، مسجدی با زیربنای ۲۵۰۰ مترمربع هزینهای بالغبر یک میلیارد و پانصد میلیون ریال در سال ۸۲ به بهرهبرداری رسید و هماکنون مورداستفاده زائرین قرار میگیرد و اغلب جلسات مذهبی و اعیاد در این مکان برگزار میگردد.
موزه کاظمینی شامل ۶ گنجینه نفیس میباشد که در زادروز ولادت حضرت زهرا (س) در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی وقف گردید که عباتنداز:
۱- گنجینه اسناد و نسخ خطی
گنجینه اسناد و نسخ خطی، شامل چهل هزار سند ارزشمند خطی، دو هزار نسخه خطی و دو هزار نسخه چاپ سنگی است. کهنترین نسخه این گنجینه، تعدادی قرآن مجید با قدمت هفتصد سال است.
۲- گنجینه سکه و اسکناس
مجموعه سکههای این موزه از غنیترین مجموعههای سکه ایران است که بهصورت علمی و تاریخی تهیهشده است. سکههای موجود در میان مجموعه سکهها، از شاهکارهای هنری ایران باستان محسوب میشوند؛ بهگونهای که در میان آنها سکههایی ازدوران هخامنشیان، مقدونیه (اسکندر مقدونی)، سلوکیان (حکومتی غیر ایرانی)، اشکانیان و ساسانیان، همچنین حکومتهای محلی ایرانی مانند پارس، الیمائید، خاراسن و نیز حکومتهای اسلامی چون: اموی، عباسی و دیگرسلسله های ایرانی – اسلامی چون: سامانیان، آلبویه و … و حکومتهای معاصری مانند: صفویه، افشاریه، قاجاریه، زندیه و پهلوی به چشم میخورد.
۳- گنجینه عکس
در این گنجینه سی هزار عکس تاریخی نگهداری میشود.
۴- گنجینه نگین مهر و اشیا تاریخی
مهرهای تجار ایران در دوره قاجاریه، نگینها و سنگهای مختلف مانند یاقوت، زمرد، عقیق و … و ظرف نمرودی و دُرّ علوی و ظروف دیگر، با نگارهای متنوع ازجمله آثار این گنجینه هستند.
۵- گنجینه کبریت
کبریت در زندگی عامه مردم باقیمتی نازل در دسترس است و ازنظر مادی ارزش چندانی ندارد. اما نکته حائز اهمیت این است که میتوان در مجموعه گردآوریشده از کبریتهای مختلف داشت. جمعآوری هشت هزار کبریت مربوط به هشتاد سال پیش تاکنون و تأسیس گنجینهای منحصربهفرد که بهتنهایی موزهای بزرگ برای ایران خواهد بود.
۶- گنجینه تمبر
در این بخش مجموعهای کامل از تمبرهای ایران قبل از انقلاب و بعد از انقلاب قرار دارد. بخشی از گنجینه نیز اختصاص به تمبرهای خارجی دارد.
کافینت در طبقه فوقانی سالن مطالعه، پاسخگوی نیازهای روز دانشپژوهان و مراجعین میباشد.
در جنب آستانه، فروشگاه معراج نور جهت ارائه محصولات فرهنگی اعم از کتابهای ادعیه و مناجات، نوار، فیلم و CD های مذهبی، لوازم فرهنگی و … احداث گردیده است.
در صورتی که علاقه دارید تارنمای رسمی امامزاده جعفر یزد را مشاهده کنید و از اخبار و اطلاعیههای آن باخبر شوید، اینجا را کلیک کنید.
این امامزاده در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۷۸ به شماره ۲۳۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یزد، بلوار پاکنژاد، کوچه مسجد جامع