آرامگاه صائب تبریزی در اصفهان

آرامگاه صائب تبریزی یکی از مکان‌های دیدنی شهر اصفهان است که در مرکز این شهر و خیابانی به همین نام قرار دارد. این آرامگاه همه‌روزه پذیرای گردشگران زیادی است.

معرفی آرامگاه صائب تبریزی

آرامگاه صائب تبریزی در اصفهان، یکی از بناهای تاریخی این شهر به حساب می‌آید که ویژگی‌های زیادی را از لحاظ ساخت بنا در خود جای داده است. در ادامه به بررسی بیشتر آن پرداخته می‌شود.

کشف آرامگاه

تا پیش از سال ۱۳۱۷، کسی از وجود مقبره صائب تبریزی خبر نداشت تا این که جلال‌الدین همایی به باغی که بخشی از موقوفات مسجد لنبان بوده و در آن همیشه قفل بود، راه یافت و پس از حفاری در آن، مزار صائب و دیگران را یافت.

انجمن شعر صائب هم در دهه‌های گذشته، هر هفته در کنار این مقبره، نشست‌های شعرخوانی خود را برپا می‌کرد. باغ «تکیه» مشرف به مادی نیاسر، حدود سال ۱۰۸۱ هجری قمری، آرامگاه همیشگی بزرگ‌ترین غزل‌سرای سده‌ یازدهم هجری قمری و نامورترین چامه‌سرای دوران صفویه و تعدادی از اعضای خانواده‌اش شد. مأمنی که حالا به‌ خاطر قصه‌ تکراری فراموشی، مورد بی‌توجهی نسل کنونی است. هرچند که این روزها مدیران یادش کرده‌اند.

معماری آرامگاه

آرامگاه صائب تبریزی، با توجه به زمان حیات او و شهرى که در آن زیسته و درگذشته، از معمارى دوران صفویه الهام گرفته است. بناى مقره صائب ایوان زیبایى به طول ۱۴/۲۰، عرض ۶ و ارتفاع ۸ متر دارد که حدود ۲ متر از سطح باغ بلندتر ساخته شده است و ده پله ‌سنگى سراسرى دارد. بر روى سرستون‌ها، قوس‌هاى جناغى قرار گرفته و زیر سقف، با طرح شطرنجى آیینه‌کارى شده است. جبهه شرقى و غربى ایوان داراى دو دهنه، یک ستون و دو قوس است.

در مقابل ایوان آرامگاه صائب تبریزی، حوض و آبنماى بزرگى نظیر حوض عمارت چهل ستون ایجاد شده است. در ضلع شمالی مقبره صائب تبریزی دو سنگ مزار دیگر نیز وجود دارد که یکی از آن ها متعلق به فرزند و دیگری متعلق به نوه او می‌باشد.

آرامگاه صائب تبریزی امروز به‌واسطه پیگیری‌های هنردوستان اصفهان، هم دارای نورپردازی جذابی است و هم از رنگ فیروزه‌فام به عنوان یک نماد اصیل ایرانی بهره می‌برد. از آنجا که مزار صائب در میان باغش قرار داشته است، در کنار مقبره صائب تبریزی امروز درختان سرو بلند قامتی وجود دارند که نشانی از بلندای شعرهای او دارند.

مقبره

افراد زیادی گمان می‌کنند که آرامگاه این شاعر بزرگ در شهر تبریز ساخته شده است در حالی که او در شهر اصفهان، محله لنبان و در باغ شخصی خودش به خاک سپرده شده است. طراحی اولیه این بنا توسط استاد حسین معارفی اصفهانی صورت گرفته که با نظراتی از مهندس محسن فروغی تکمیل گشت و در سال ۱۳۴۶ ساخت آن تکمیل شد. هزینه کلی ساخت این مقبره تاریخی حدود ۷۰۰ هزار تومان شده است.

حوضی بزرگ در مقابل مقبره او وجود دارد که جلوه بی نظیری به فضای حیات بخشیده است. همچنین درختان سرسبز فراوانی در محوطه آرامگاه کاشته شده که سرزندگی و نشاط را برقرار نموده‌اند. سازندگان این بنا تمام تلاش خود را نموده‌اند تا این مکان را با سبک معماری صفویه بسازند که هنگام بازدید از آن کاملا متوجه این امر خواهید شد.

سنگ مزار

سنگ مزار این شاعر سبک هندی، متشکل از یک سنگ مرمر یکپارچه یزدی است که سنگ مزار قدیمی در میان آن قرار گرفته است. سنگ اصلى مزار که به دو نیم شده است، داراى کتیبه‌اى است که بر روی آن یک غزل و یک مطلع از صائب نوشته شده است. این مطلع به خط محمدصالح، خویش‌نویس مشهور دوره صفوى نوشته شده است.

معرفی شاعر صائب تبریزی

میرزا محمد علی صائب تبریزی از شاعران عهد صفویه است که در حدود سال ۱۰۰۰ هجری قمری در اصفهان (و به روایتی در تبریز) زاده شد. در جوانی مانند اکثر شعرای آن زمان به هندوستان رفت و از مقربین دربار شاه جهان شد. در سال ۱۰۴۲ هجری قمری به کشمیر رفت و از آنجا به ایران بازگشت و به منصب ملک‌الشعرایی شاه عباس ثانی درآمد. در زمان پیری در باغ تکیه در اصفهان اقامت کرد و همواره عده‌ای از ارباب هنر گرد او جمع می‌شدند. وی در سال ۱۰۸۰ هجری قمری وفات یافت و در باغ شخصی خود به خاک سپرده شد.

زندگینامه

پدر میرزا محمدعلی صائب تبریزی تاجری معتبر بود. عمویش، شمس‌الدین تبریزی معروف به شیرین‌قلم، از خوشنویسان برجسته روزگار خود به‌شمار می‌رفت و به احتمال بسیار صائب که خط خوشی داشت، نزد وی خوشنویسی آموخته بود. خانواده صائب جزو هزار خانواری بودند که به دستور شاه عباس اول صفوی از تبریز کوچ کرده و در محله عباس‌آباد اصفهان ساکن شدند و این مردم را تبارزه (تبریزی‌های) اصفهان می‌نامیدند.

صائب در اصفهان به آموختن علوم عصر پرداخت. در جوانی به حج رفت و در بازگشت به مشهد سفر کرد. سپس در سال ۱۰۳۴ هجری قمری از اصفهان عازم هندوستان شد و بعد به هرات و کابل رفت. حکمران کابل، خواجه احسن‌الله مشهور به ظفرخان، که خود شاعر و ادیب بود، مقدم صائب را گرامی داشت. ظفرخان پس از مدتی به خاطر جلوس شاه جهان، عازم دکن شد و صائب را نیز به همراه خود برد. در سال ۱۰۴۲ هجری قمری صائب به ایران بازگشت و در اصفهان اقامت گزید. شاه عباس دوم صفوی به او مقام ملک‌الشعرایی داد. این شاعر بزرگ هشتاد سال زندگی کرد و در اصفهان دیده از جهان فروبست. آرامگاه او در اصفهان، در محله لنبان، در محلی است که در زمان حیات او، معروف به تکیه میرزا صائب بود.

سبک و شیوه

صائب تبریزی شاعری کثیرالشعر بود، شمار اشعار صائب را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت گفته‌اند. آثار صائب جز سه چهار هزار بیت قصیده و یک مثنوی کوتاه و ناقص به نام قندهارنامه و دو سه قطعه، همگی غزل است. افزون بر فارسی وی هفده غزل به ترکی آذربایجانی نیز دارد.

صائب سبکی را به کمال رساند که چند سده پس از او سبک هندی نامیده شد. او اسلوب معادله یا «مدعا مثل» را بیش از دیگر شاعران هم‌روزگارش به کار برده‌است. نازکی خیال و لطافت اندیشه و مضمون سازی‌های ظریف و معنی‌های بیگانه و باریک در شعر وی دیده می‌شود. ابیات غزل وی استقلال معنایی دارند و در یک غزل از چندین موضوع سخن گفته‌است. صائب را شاعر تک‌بیت‌ها نیز گفته‌اند. از جمله آثار او:

مرآت الجمال – ابیاتی در وصف معشوق است؛

آرایش نگار – ابیاتی مربوط به آینه و شانه؛

میخانه – اشعاری در باب می و میخانه؛

واجب الحفظ – برگزیده غزل‌هایش.

ثبت در آثار ملی ایران

آرامگاه صائب تبریزی در تاریخ ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۵۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۳۳۲ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس آرامگاه صائب تبریزی

اصفهان، خیابان شهید بهشتی، ابتدای خیابان صائب