کلیسای وانک در منطقه جلفا اصفهان

معرفی کلیسای وانک

کلیسای وانک اصفهان، یکی از مشهورترین و مهم‌ترین کلیساهای ایران، است. این کلیسای تاریخی  در سال ۱۹۰۶ میلادی (۱۲۸۵ شمسی) ساخته شده است. این مکان به عنوان یکی از زیباترین کلیساهای ایران و شهر اصفهان شهرت دارد.

ریشه نام این کلیسا از کلیسایی تاریخی با نام سورپ آمنا پرکیچ وانک در منطقه جوغا در نخجوان گرفته شده است و به نام‌های سن سور و آمنا پرکیچ نیز خوانده می‌شود.

تاریخچه کلیسای وانک

شاه عباس هنگام بازگشت به ایران، ارامنه‌ ساکن شهرها و روستاهایی را که سر راه ایشان قرار داشت با خود به ایران آورد و تمامی منازل، مزارع، دام‌‌ها و سایر متعلقات آن‌ها را از بین برد و به آتش کشید تا از سرعت سپاهیان عثمانی در تعقیب کردن آن‌ها بکاهد. وی به همراه سپاهیانش، ارامنه را تا منطقه‌ جلفا در اصفهان همراهی کرد. کلیسای وانک، نخستین مکان مذهبی ساخته شده توسط ارامنه، در جلفای اصفهان است.

بعد از اسکان ارامنه در منطقه جلفای اصفهان، آن‌ها به انجام اقدامات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی که برای ایجاد یک جامعه‌ انسانی لازم و ضروری است پرداختند که ایجاد اماکن مذهبی از جمله این اقدامات بود. آن‌ها حدود ۱۳ کلیسا را تاسیس کردند که کلیسای وانک، نخستین بنای مذهبی ساخته شده در آن زمان محسوب می‌شد.

همچنین در حین ساختن کلیسای وانک، کلیسای دیگری نیز در قسمت جنوب غربی آن احداث کردند که تا ۵۰ سال پس از ساخت، توسط روحانیون مورد استفاده قرار می‌گرفت. سرانجام در سال ۱۶۵۵ میلادی، به دلیل کم بودن فضای کلیسای اولیه، ارامنه‌‌ آن را تخریب کرده و ساخت بنای جدید کلیسا را در همان مکان آغاز کردند. پروسه‌ ساخت این مکان مذهبی، نزدیک به یک دهه ادامه داشت تا در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. سپس کتیبه‌ای مزین به کاشی لاجوردی و حکاکی شده با خط طلایی، روی سردر ورودی غربی کلیسا، نصب کرده که بیان‌کننده‌ تاریخ شروع و اتمام ساخت آن است. روی کتیبه چنین نوشته شده است:

«کلیسای وانک آمنا پرگیچ در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می‌شود نصیب آنهایی که در قید حیاتند و یا در گذشته‌اند شود».

معماری بنا

امروزه کلیسای وانک دارای بخش‌‌های مختلفی از جمله موزه، کتابخانه، چاپخانه و ساختمان‌های اداری است که در بخش بعدی به آن مفصلا پرداخته خواهد شد. همچنین در ساخت این اثر کهن از مصالح خشت خام (اکثر کلیساهای قدیمی ارامنه با استفاده از سنگ، ساخته شده‌اند) استفاده شده است. این مکان تاریخی در فضایی به وسعت حدود ۴ هزار مترمربع، احداث شده است که با در نظر گرفتن فضای سبز و باغ وانک، کل مجموعه در مساحتی نزدیک به ۹ هزار متر مربع، قرار دارد.

برج ناقوسی رفیع و متشکل از سه طبقه، بر فراز درب ورودی کلیسا تعبیه شده است. در طبقه‌ دوم، برج ساعتی عظیم قرار دارد که دارای وزنی بالغ بر ۳۰۰ کیلوگرم است. «ماردیروس هوردانانیان» در سال ۱۹۳۱ میلادی برج ناقوس و ساعت را به کلیسا هدیه کرده است که در چهار سمت برج، می‌توان صفحه‌های ساعت را مشاهده کرد. جالب است بدانید که روی درب ورودی، کتیبه‌‌ای از جنس سنگ مرمر، نصب شده است که روی آن متنی به شرح زیر حکاکی شده است:

«این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال ۱۹۲۴ میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است».

گنبد کوچک و گنبد بزرگ، دو گنبدی است که سازندگان این بنا در ساختمان کلیسا بنا کرده‌‌اند. جالب است بدانید که گنبدهای این کلیسا، علیرغم اغلب کلیساهای ارامنه که به شکل هندسی مخروط ساخته می‌شود، مشابه گنبد مساجد ایرانی در دوران حکومت صفویان احداث شده است.

در بخش فوقانی درب ورودی، در مسیر بین دیوار غربی و حاشیه‌ ی گنبد کوچک کلیسا، برج ناقوس کوچکی که دومین برج ناقوس کلیسا است، در محوطه‌‌ای به شکل مربع قرار گرفته است.

بخش‌های مختلف کلیسای وانک اصفهان

کلیسای وانک از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به بررسی آن‌ها پرداخته می‌شود:

نقاشی‌های کلیسا

نقاشی‌‌های انجام شده در بخش‌های مختلف کلیسا، برگرفته از انجیل، کتاب مقدس مسیحیان است. تزئینات زیبا و هنرمندانه‌‌ای در بخش‌‌های مختلف کلیسا انجام شده است که از شاخص‌‌ترین آن‌‌ها نقاشی‌‌های انجام شده روی طوق گنبد، داخل گنبد، کل زاویه‌‌های کلیسا، تمامی دیوارها و طاق‌ نماها است. در اکثر این نقاشی‌‌ها می‌توان مضامین کتاب مقدس مسیحیان انجیل را مشاهده کرد.

تصاویری از ابتدای تولد حضرت مسیح، روز رستاخیز، داوری روز رستاخیر، بهشت و دوزخ از جمله آن‌‌ها است که توسط هنرمندان ارمنی، روی بخش‌‌های مختلف این مکان مقدس صورت گرفته است. به نظر می‌‌رسد که هزینه‌ تمامی نقاشی‌ها، تذهیب‌‌ها و تزئینات کلیسا را فردی به نام خواجه «آودیکاستپانوس» تامین کرده است. از دیگر نکات قابل توجه در مورد تزئینات انجام شده، می‌توان به طلاکاری و تذهیب کلیسای وانک اشاره کرد که در بین دیگر کلیساهای ارامنه منحصربه ‌فرد و خاص است. در بخش دیوار شمالی درون کلیسا، کتیبه‌‌ای قرار دارد که متن زیر بر آن نقش بسته است. «در تاریخ پنجم فوریه ۱۶۶۹ میلادی خواجه اودیک که نقاشی‌‌های این کلیسا را به یادبود خود و در گذشتگان خانواده‌‌اش به یادگار گذاشته رحلت کرد و به مسیح پیوست».

موزه

از دیگر بخش‌های کلیسا، موزه این مکان مذهبی و مقدس است که از قدمتی بالغ بر یکصد سال برخوردار بوده و در سال ۱۹۰۵ میلادی، به همت شخصی به نام «طاطاوس هونانیان» (نویسنده‌ کتاب تاریخ جلفای اصفهان) احداث شد. وی اتاقک‌‌هایی در ضلع شمالی حیاط کلیسا را برای نگهداری و نمایش کتاب‌ها، نسخه‌های خطی و اشیای تاریخی در نظر گرفت که تا سال ۱۹۳۰ میلادی، هم به عنوان موزه و هم به عنوان کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. از معروف‌‌ترین اشیایی که در موزه نگهداری می‌شود، می‌توان به تار موی دختری ۱۸ ساله اشاره کرد که روی آن در سال ۱۹۷۴ میلادی فرازی از کتاب تورات به زبان ارمنی و به وسیله‌ قلمی از جنس الماس، توسط «واهرام هاکوپیان» نوشته شده است.

کتاب‌‌ها و نسخه‌‌های خطی، تابلوهای نقاشی از آثار هنرمندان اروپایی و ارمنی، تابلوهای گچبری از کاخ‌های صفوی، آثار فلزی همچون طلا، نقره، انواع جعبه‌های صلیب و غیره انواع صنایع ‌دستی مانند رودوزی‌‌های سنتی، ظروف چینی و سفالی، آثار چوبی مانند انواع مبلمان، ساعت، شمعدان، تابلوهای منبت‌‌کاری و غیره از جمله وسایلی هستند که می‌توان در موزه مشاهده کرد.

اماکن اداری

در گذشته کارهای اداری و قضایی ارمنی‌‌های جلفا در این مکان صورت می‌گرفت؛ از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می‌شد، این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارمنی‌‌های جلفا برای کارهای خود به این محل رفت ‌و آمد می‌‌کنند. برای همین در دیر آمنا پرگیچ ساختمانی ساخته می‌شود که در حال حاضر نیز برپاست و خدمتگزاران مردم در این مکان به کارهای جامعه ارمنی در جلفا رسیدگی می‌کنند. البته در گذشته امور ارمنی‌‌های بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیر آمنا پرکیچ حل و فصل می‌‌شده ولی در حال حاضر فقط به امور ارمنی‌‌های جنوب ایران رسیدگی می‌کنند.

این مکان در جنوبی‌‌ترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین‌ شاه قاجار باز می‌گردد. در قسمت شرقی دیر روبروی موزه محل اسکان اسقف یا خلیفه وقت ساخته شده ‌است دو طبقه دارد که در طبقه اول وسائل و مایحتاج دیر در آن نگهداری می‌ شود و طبقه دوم محل سکونت اسقف است.

چاپخانه

خاچاطور کساراتسی، در سال ۱۶۲۰ میلادی به سمت خلیفه اعظم ارمنیان جلفای اصفهان منصوب شد. او در سال ۱۶۳۰ میلادی به اروپا سفر کرد و در آنجا از چاپ کتاب آگاه شد. چون به جلفا بازگشت درصدد برآمد چاپخانه‌ای دایر نماید. نخستین کتاب «زبور داوود» بود که در سال ۱۶۳۸ میلادی چاپ شد. یک سال و پنج ماه برای چاپ این کتاب وقت صرف شد. دومین کتاب به نام «هاراتس وارگ» در سال ۱۶۴۱ میلادی به چاپ رسید. کتاب مزبور شرح حال روحانیون ارمنی، تارک دنیاها و پندنامه است. کتاب «خورهر تاددر» سومین کتابی بود که در چاپخانه وانک در سال ۱۶۴۱ میلادی به چاپ رسید. در سال ۱۶۴۲ میلادی چهارمین کتاب به نام «ژاماگیرک آدنی» چاپ شد.

در سال ۱۸۴۴ میلادی «مانوگ هوردانانیان»، که مقیم جاوه بود، یک دستگاه ماشین چاپ با کلیه لوازم آن خریداری کرد و به زادگاهش جلفای اصفهان فرستاد. (این ماشین چاپ در حال حاضر در موزه کلیسای وانک نگهداری می‌شود و از چندین سال پیش بدون استفاده باقی‌مانده بود. در سال ۱۸۷۲ میلادی به همت خلیفه اعظم «گریکور هُوْهانِسیان» چاپخانه‌ای دایر شد. نخستین کتاب در این چاپخانه در همان سال به چاپ رسید.

کتابخانه

در زمان کوچ بزرگ، ارمنیان همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمده‌اند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم‌پوشی بکنند کتاب‌هایی بود که در خانه‌های خود داشتند ارمنی‌ها با تحمل زحمات فراوان کتاب‌های زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند این کتاب‌ها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارمنیان باارزش بود و هست.

در سال ۱۷۷۰ تا ۱۷۹۰ میلادی به سبب مخالفت‌هایی که با این چاپخانه می‌شد، چاپخانه دچار حریق شد و فقط تعدادی از حروف و قالب‌های آن از آتش‌سوزی مصون ماند که اینک در موزه وانک نگهداری می‌شود.

اطلاعات بازدید

اگر قصد دارید از کلیسای وانک اصفهان دیدن فرمایید، اطلاعات زیر را بخوانید:

ساعات بازدید کلیسای وانک

ساعات بازدید از کلیسای وانک اصفهان همه‌روزه از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۷:۳۰ می‌باشد.

شماره تماس کلیسای وانک

شماره تماس مجموعه جهت کسب اطلاعات بیشتر: ۳۶۲۴۳۴۷۱-۰۳۱

بهای بلیط کلیسای وانک

قیمت بلیط بازدید از کلیسای وانک اصفهان به ازای هر فرد ایرانی و برای بازدید تمامی قسمت‌ها در ابتدای سال ۱۳۹۹، ۸,۰۰۰ تومان بوده و برای افراد خارجی، مبلغ ۳۰,۰۰۰ تومان می‌باشد.

تارنمای رسمی

ثبت در آثار ملی ایران

کلیسای وانک اصفهان، در تاریخ ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ثبت ۸۵ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس کلیسای وانک

اصفهان، چهارراه حکیم نظامی، خیابان نظر میانی، خیابان کلیسا