مدرسه چهارباغ اصفهان

مدرسه چهارباغ یکی از مدارس تاریخی اصفهان است که در بافت تاریخی این شهر و در نزدیکی خیابانی به همین نام واقع‌شده است. این بنا همه‌روزه گردشگران زیادی را اعم از ایرانی و خارجی به‌سوی خود می‌کشد.

معرفی مدرسه چهارباغ

مدرسه چهارباغ که در گذشته به مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه معروف بوده است، آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس و تعلیم به طلاب علوم دینی در دوره شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، از حدود سال‌های ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری قمری ساخته شده‌است.

این مدرسه که به قول بسیاری از محققین، هم مدرسه و هم مسجد بوده‌است، دارای ۸۵۰۰ مترمربع مساحت می‌باشد.

تاریخچه بنا

براساس بررسی‌های صورت گرفته، تاریخ‌های متعددی در خصوص ساخت مدرسه وجود دارد اما بطور کلی می‌توان اینگونه بیان کرد که بنای اصلی مدرسه در ۱۱۱۹ هجری قمری و به دستور شاه سلطان حسین صفوی انجام یافته و در سال‌های بعد بر تزئینات آن افزوده شده‌است. افتتاح رسمی مدرسه نیز در روز جمعه ۱۰ رجب ۱۱۲۲ هجری قمری، با حضور شاه و جمعی از علما و امرا و مشاهیر، به شکل رسمی انجام و حجره‌های مدرسه به تصدیق مدرس مدرسه، میان طلاب تقسیم شد.

هدف از تأسیس این مدرسه، چنان که از وقف‌نامه آن برمی‌آید، تعلیم علوم دینی بود، اما متولی بر تعظیم برخی شعائر، همچون برگزاری مجالس مذهبی در وفیات و اعیاد و افطار و احیا در رمضان، تأکید فراوان داشته و صدها تومان از درآمد موقوفات را به این امور اختصاص داده است.

بنابر توضیحات آمده در وقف‌نامه مدرسه، بالاترین مقام اداره‌کننده مدرسه متولی شرعی و مدرس، دومین مقام مدرسه بود. خادم‌باشی و کتابدار مدرسه نیز از دیگر اعضای مدرسه بودند که به ترتیب به نظم، پاکیزگی، حسن اجرای وظایف عمله‌ها و حفاظت از کتاب‌های وقفی می‌پرداختند. شاه به تأمین مایحتاج محصلان مدرسه، اهتمامی ویژه داشت. سلطان حسین نیز موقوفات جداگانه‌ای وقف مدرسه نمود تا مخارج درمان اهل مدرسه سلطانی از محل درآمدهای آن تأمین شود، به همین دلیل یکی از پزشکان حاذق دربار را نیز به خدمت طلاب و مدرس اختصاص داد. بانوی بنیان‌گذار مدرسه نیز به همراه گروهی از زنان هفته‌ای یک بار به مدرسه می‌آمد، لباس‌های چرک ساکنان مدرسه را جمع می‌کرد و به جای آن لباس تمیز می‌آورد. بی‌جهت نیست که گفته‌اند آسایش اهل مدرسه سلطانی چندان بود که اغلب موجب خوش‌گذرانی و کاهلی آنان می‌شد. همچنین علوم جایزالتدریس، بنابه توضیحات وقف‌نامه، محدود به حدیث اهل بیت، تفسیر، فقه و اصول و مقدمات آن‌ها همچون صرف و نحو عربی و منطق و سایر علوم با تعلیم و تعلم مشروع، بوده است.

مدرسه چهارباغ پس از سقوط دولت صفویه، به تدریج عظمت خود را از دست داد و از تعداد موقوفات پرشمار این مدرسه نیز کاسته شد. این مدرسه در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی بازگشایی شد و در سال ۱۳۲۳ به جای کتابخانه قدیمی آن، کتابخانه‌ای به نام کتابخانه فرهنگ ساخته شد.

نام‌گذاری مدرسه

مدرسه چهارباغ از گذشته تاکنون به نام‌های گوناگونی همچون مدرسه سلطانی، مدرسه سلطان حسینیه، مدرسه چهارباغ و مدرسه مادر شاه خوانده شده است. این نام‌گذاری‌ها دلایل مختلف داشت. به عنوان مثال به این دلیل به مدرسه سلطانی خوانده می‌شد که در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده است و مدرسه چهارباغ بدین جهت خوانده می‌شود که در خیابان چهارباغ واقع شده‌ است. همچنین دلیل آنکه مدرسه مادر شاه نیز گفته می‌شود، این است که مادر شاه سلطان حسین چند کاروانسرا و بازار و سایر نهادهای اقتصادی را وقف آن کرده‌است. مدرسه چهارباغ امروزه تحت عنوان مدرسه علمیه امام صادق نامیده می‌شود.

معماری بنا

مدرسه چهارباغ، چهار ایوان دارد. نمای خارجی عمارت شامل یک سردر بلند و باشکوه و هفده طاق‌نمای دو طبقه‌ آجری در اطراف آن است. قسمت‌های داخلی مدرسه شامل هشتی، ورودی، حیاط داخلی، گنبد، مناره و اتاق‌ها است. زیباترین قسمت مدرسه از نظر کاشی‌کاری، هشتی ورودی آن است. ایوان‌ها و حجره‌های صحن چهار ایوان مدرسه رو به باغی پر درخت قرار گرفته‌اند که جویباری از میان آن می‌گذرد. این نهر فرشادی نام دارد که در اصفهان این گونه نهرها را مادی می‌گویند. شبستان مسقف مدرسه‌ چهارباغ نیز که در ضلع شرقی مدرسه واقع شده، با درب منبت‌کاری بسیار نفیسی به محوطه زیر گنبد وصل می‌شود و دارای سه محراب است.

این مدرسه از نظر سبک معماری به شیوه اصفهانی بنا شده و گنبد مدرسه از نظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری، بعد از مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد ولی در نظر استادان بزرگ این فن، در مجلل این بنا که با طلا و نقره تزئین شده از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلم‌زنی، شاهکاری از صنایع ظریفه است و نظیر ندارد. مدرسه چهارباغ از لحاظ کاشی‌کاری هم دارای اهمیت است و انواع مختلف این فن را مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره‌چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه کاشی‌کاری اصفهان می‌باشد. محراب و منبر یکپارچه مرمری، حجره مخصوص شاه سلطان حسین، کاشی‌کاری بی‌نظیر مدخل مدرسه، خطوط نستعلیق کتیبه‌ها و پنجره‌های چوبی از قسمت‌های بسیار جالب و تماشایی این بنای نفیس تاریخی است. درختان چنار کهنسال و جوی آبی که در آن جریان دارد نیز بر زیبایی تزئینات نفیس کاشی‌کاری این بنای تاریخی افزوده و این مکان را بسیار فرح‌بخش و روح‌نواز کرده‌ است.

بخش های مختلف مدرسه چهارباغ

مدرسه چهارباغ اصفهان دارای بخش‌های مختلفی است که در ادامه به توضیح مختصر آن‌ها می‌پردازیم:

سنگاب‌ها

در سرسرای ورودی و صحن مدرسه چهارباغ دو سنگاب وجود دارد. سنگاب اول که در سرسرای ورودی قرار دارد، از جنس سنگ پارسی است و بر روی آن کتیبه صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث برجسته در لوحه‌های کوچکی کنده‌کاری شده‌است. سنگاب دوم نیز که در صحن مدرسه وجود دارد، روبروی ایوان جنوبی قرار گرفته و از جنس سنگ پارسی است. این سنگاب‌ها در سال ۱۰۹۰ قمری ساخته‌ شده‌اند اما از آنجایی که سال ساخت مدرسه چهارباغ حدودا بین سال‌های ۱۱۱۶ و ۱۱۲۶ قمری و در زمان حکومت سلطان حسین صفوی بوده، چنین استنباط می‌شود که سنگاب‌ها قبل از ساختمان مدرسه در جای دیگری قرارداشته و بعداً به صحن مدرسه انتقال داده ‌شده‌اند.

کاروانسرا و بازار

کاروانسرای موجود در نزدیکی مدرسه چهارباغ که مادر شاه وقف مدرسه کرده بود، یکی مجلل‌ترین اقامتگاه‌های مسافرین سه سده پیش بوده و امروزه نیز تبدیل به مهمانسرایی به نام مهمانسرای عباسی شده که از لحاظ سبک معماری در بین هتل‌های درجه اول دنیا در زمان حاضر، بی‌نظیر و منحصربه فرد است. دیگر موقوفه متصل به این بنا، بازار هنر می‌باشد. بازارچه‌ای زیبا و مرتفع که در عصر صفویه، بازارچه‌ بلند و بازارچه شاهی نیز نامیده می‌شد. این بازارچه، نمونه‌ ارزنده‌ای از بازارهای عصر صفوی است.

کتیبه‌های خوشنویسی

اکثر کتیبه‌‌‌های این بنا به خط ثلث عالی عبدالرحیم جزایری است و کتیبه سردر بازار سلطانی، تاریخ هجری قمری را دارد.

اطلاعات بازدید

اگر قصد دارید از مدرسه چهارباغ اصفهان دیدن فرمایید، اطلاعات زیر را بخوانید:

ساعات بازدید مدرسه چهارباغ

ساعت بازدید از مدرسه چهارباغ همه روزه و از ساعت ۹ صبح الی ۱۷ می‌باشد.

بهای بلیط مدرسه چهارباغ

قیمت بلیط بازدید از مدرسه چهارباغ اصفهان به ازای هر فرد ایرانی در ابتدای سال ۱۳۹۹، ۲۰۰۰ تومان بوده و برای افراد خارجی، مبلغ ۱۵۰۰۰ تومان می‌باشد.

شماره تماس مدرسه چهارباغ

شماره تماس جهت کسب اطلاعات بیشتر: ۳۲۲۲۹۲۲۷-۰۳۱

ثبت در آثار ملی ایران

مدرسه چهارباغ در تاریخ ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۱۶ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس مدرسه چهارباغ

اصفهان، خیابان چهارباغ عباسی