حمام شیخ بهایی در بافت تاریخی اصفهان

بخش‌های مختلف

حمام شیخ بهایی بسان تمام حمام‌های ایرانی از سربینه، گرمینه، خزینه و حوض و آب انبار تشکیل شده است. بینه یا سردخانه، همیشه هوایی خشک و سرد داشته بطوری‌که مردم اینجا لباس عوض می‌کردند و برای استحمام آماده می‌شدند. گرمخانه هم که جای استحمام بوده و به شکل هشت ضلعی ساخته شده است.

این حمام دو سربینه با اندازه‌های متفاوت دارد. سربینه بزرگتر مخصوص مردان بوده و سربینه کوچک‌تر مخصوص زنان است. سربینه کوچک‌تر به گونه‌ای طراحی شده که از بیرون هیچ دیدی نسبت به فضای داخل وجود نداشته باشد. همچنین داخل سربینه کوچک ستون‌های ظریف متعددی به چشم می‌خورد.

رازهای جالب حمام شیخ بهایی

حمام شیخ بهایی ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که منجربه تمایز این حمام نسبت به سایر حمام‌ها می‌شود. اولین ویژگی شگفت‌انگیز آن، روشن بودن همیشگی شمعی بوده که مخزن این حمام را گرم می‌کرده و دیگری، گرم شدن مخزن بزرگ این حمام با یک شمع بوده است. در خصوص علت این ویژگی‌های خارق‌العاده هنوز جواب قاطعانه و روشنی وجود دارد اما حدس و گمان‌هایی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد.

روشن بودن همیشگی شمع جهت گرمایش مخزن حمام

گرم شدن مخزن حمام شیخ بهایی با یک شمع و روشن بودن دائمی آن، مطلبی است که در آن شکی وجود ندارد؛ اما هنوز نمی‌توان درباره چگونگی آن، مطلبی قطعی بیان کرد و تمام موارد بیان شده از حدسیات با توجه به شواهد پیرامونی به دست آمده است.

بر طبق بررسی‌های صورت گرفته این احتمال وجود دارد که یک سیستم سفالینه لوله‌کشی زیرزمینی در حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی را به خزینه حمام هدایت می‌کرده و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان شده و به‌عنوان منبع گرما در مشعل خزینه می‌سوخته است.

گرم شدن مخزن بزرگ این حمام تنها با یک شمع

معمای دیگر این حمام، مربوط به چگونگی گرم شدن آب مخزن آن تنها توسط یک شمع است که در این خصوص نیز حدس و گمان‌های مختلفی وجود دارد. در سال‌های اخیر یک مخترع مشهدی پس از شبیه‌سازی حمام شیخ بهایی ادعا نمود از آنجایی که منبع آب این گرمابه از طلا بوده و با توجه به این که طلا رساناترین فلز انتقال گرما است، با حرارت کم، انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شده است. در واقع بنا بر نظر این شخص، شیخ بهایی با استفاده از طلا که رسانایی بالایی دارد و در انتقال گرما نقش موثری ایفا می‌کند، منبع این حمام را ساخت و به‌دلیل استفاده از طلا و جلوگیری از سرقت آن، راز ساخت آن را پنهان نگه داشت. در این طرح شبیه‌سازی شده به علت عدم دسترسی به طلا، از مس استفاده شده است. این اثر پژوهشی که به تایید انجمن مخترعان خراسان رضوی رسیده، موفق به کسب دو نشان طلای سوئیس در سال ۲۰۰۶ و مدال طلای مسکو در سال ۲۰۰۷ شده است.

از سوی دیگر با توجه به موقعیت مکانی حمام شیخ بهایی که در مجاورت عصارخانه جماله اصفهان بود، عده‌ای گمان می‌کنند که شاید روغن عصارخانه تامین‌کننده سوخت حمام بوده است که البته این احتمالات به اندازه کافی متقاعد‌کننده نبوده است.

آب دیگ‌های حمام شیخ بهایی تا اواسط دوره پهلوی با شعله‌ شمع به جوش می‌آمده است اما اکنون این سیستم کارآیی ندارد که دلایل مختلفی برای این امر ذکر شده است. یکی از مشهورترین دلایل ذکر شده برای خاموشی شعله شمع این حمام این است که تعدادی از محققان خارجی در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه‌ اصلی را تخریب و پس از آن شمع خاموش شده است.

ثبت در آثار ملی ایران

حمام شیخ بهایی اصفهان در تاریخ ۲۹ تیر‌ماه سال ۱۳۷۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۰۶۳ در ردیف آثار ملی قرار گرفت

آدرس حمام شیخ بهایی

اصفهان، خیابان عبدالرازق، کوچه شیخ بهایی