پارک کوهستانی صفه یکی از پارکهای بسیار زیبا و بزرگ اصفهان است که در جنوب این شهر قرار دارد. این پارک مجموعه بسیار کاملی از امکانات تفریحی را در خود جای داده است و همین امر سبب میشود که همهروزه ساکنین اصفهان و گردشگران از این مجموعه دیدن فرمایند.
فهرست مطالب
کوه صفه نام کوهی است از سلسله جبال زاگرس و در منتهیالیه جنوب جغرافیایی اصفهان که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوههای تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرکها و مجتمعهای مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود میشود.
چشمهها، غارها و زیباییهای متعددی را میتوان در این کوه یافت که گویای ارزش طبیعی آن هستند. جالب آنکه این کوه دارای ارزش تاریخی نیز هست؛ بهطوریکه گفته می شود مردم در گذشتههای دور از کوه صفه بهعنوان پایگاه و پناهگاه استفاده میکردند و شیوه ساخت و معماری قلعه موجود در این کوه، نشانههایی از قلعههای ساسانی را به نمایش میگذارد.
امروزه کوه صفه تفرجگاهی جالب توجه است که به سبب امکانات رفاهی و تفریحی و پتانسیل آن برای ورزشهایی همچون کوهنوردی، پیادهروی و سنگنوردی، محبوبیت زیادی نزد مردم دارد. قرارگیری مقبره شهدای گمنام در صفه نیز بر اهمیت آن افزوده و بسیاری را به سوی خود کشانده است.
یکی از ویژگیهای کوهستان صفه، ارزش تاریخی آن است. در ادامه به بررسی تاریخچه این کوهستان در دورههای مختلف تاریخی پرداخته میشود:
ریشه نام اصفهان از سپاهان است و این نشان می دهد که در دوران ساسانیان این منطقه مقر سپاهیان «ولیعهدنشین» بوده است؛ چیزی که با مشاهده برخی آثار به جا مانده مثل آتشگاه و گورهای زرتشتیان اثبات میشود. این زمینه تاریخی و وجود برخی شواهد حکایت از این دارند که گذشتگان از کوه صفه بهعنوان پایگاه و پناهگاه استفاده میکردند. شیوه ساخت و معماری قلعه کوه صفه شباهت زیادی به معماری دوره ساسانی دارد و وجود حفرههای سنگی در اطراف کوه صفه، استودانها (استخواندانهای) زرتشتی را در ذهن تداعی میکنند. همچنین این احتمال وجود دارد که برخی بقایای قلعه کوه صفه به جا مانده از یک آتشکده باشد.
کتابهای معتبر تاریخی مربوط به قرون میانه اسلامی مثل «تاریخ ابن اثیر»، «تاریخ راوند» و «تاریخ جهانگشای جوینی» مبارزات دولت سلجوقی با پیروان فرقه شیعه اسماعیلیه در اصفهان را به خوبی شرح میدهند و به کوهستان صفه و قلعه آن نیز اشارههایی دارند. شهر اصفهان پایگاه اصلی سلجوقیان به شمار میرفت. این شهر در آن دوران رو به توسعه نهاد و از سوی دیگر در کانون کشاکش سیاسی و نظامی واقع شد. بالا گرفتن جنبش اسماعیلیه در منطقه اصفهان، بازسازی قلعه «شاهدژ» در کوه صفه، جنگ طولانی اسماعیلیان با دولت سلجوقی و ماجرای تسلط اسماعیلیه بر کوه صفه و سرانجام آنها، بهطور مستقیم با صفه در ارتباط هستند. با مرگ ملکشاه سلجوقی در سال ۴۸۵ هجری قمری میان فرزندان او برکیارق، محمود و محمد اختلافی بر سر سلطنت در گرفت که تضعیف سلجوقی را به دنبال آورد. در همین شرایط بود که «احمدابن عطاش» یکی از معتقدان و فعالان اسماعیلی در اصفهان با فرمانده قلعه شاهدژ نقشه کشید و این قلعه را به تصرف درآورد. آنان استحکامات نظامی کوه صفه را تقویت کردند و با تسلط بر اراضی اطراف، باج و خراج آنها را در دست گرفتند. با این اتفاق، جنگی طولانی درگرفت و قلعه شاهدژ و فداییان اسماعیلی مشهور شدند. پس از تثبیت قدرت سلطان محمد سلجوقی، در سال ۵۰۰ هجری تمام کوهستان صفه به محاصره وی درآمد و او توانست قلعه را فتح کند.
در دوره صفویه با انتخاب شدن اصفهان به عنوان پایتخت، این شهر اهمیت سیاسی و اقتصادی پیدا کرد و اهمیت نظامی و دفاعی آن روز به روز کمرنگتر شد. در این دوره شهر اصفهان نقش معماری، هنری و فرهنگی چشمگیری یافت. برخی از نقاط خوش منظره کوه صفه را بازسازی و مسیرهایی برای دسترسی به ارتفاعات و ارتباط با نقاط مختلف شهر را ایجاد کردند. در زمان شاه سلیمان صفوی یا شاه صفی دوم در محل یکی از چشمههای دامنه کوه صفه (چشمه پاچنار) بنایی برای تفریح و گردش درباریان بنا نهاده شد که نامش را تخت سلیمان گذاشتند. وصف این بنا در سفرنامه برخی از جهانگردان و سفرنامه نویسان دوره صفوی دیده می شود.
کوه صفه از محل چشمهای به نام خاچیک آغاز میشود. در این قسمت سنگ کوه از خاک جدا شده و دامنه کوه را تشکیل داده است. این کوه در انتها به فضای سنگی صاف و صفه مانندی میرسد و همین باعث شده نام صفه را بر آن بگذارند. صفه در لغت به معنای فضای تخت است.
پوشش گیاهی در کوه صفه بر دو نوع است؛ پوشش گیاهی خودرو و فضاسازیهای شهرداری. پوشش خودرو در این منطقه بیشتر گیاهان فصلی است که از میان آنها میتوان به انجیر وحشی و بادام وحشی اشاره کرد. انواع گلهای فصلی، چمن، درختان و درختچههای دایمی نیز توسط شهرداری کاشته شدهاند.
در پارک کوهستانی صفه حیواناتی چون خدنگ، روباه، شغال، خرگوش، انواع پرندگان خانواده گنجشکسانان، زاغ نوک سرخ، موشهای دوپا، مار، عقرب، جوجه تیغی، کبک، تیهو، بزمجه و غیره زندگی میکنند. این جانداران خطری برای انسانها نداشته و معمولاً خودشان را از مسیر کوهنوردی دور نگه میدارند.
ارتفاع مناسب کوه صفه که برابر با ۲۲۴۱ متر میباشد و پستی بلندیهای سنگی آن امکانات خوبی برای فعالیتهای ورزشی و تفریحی فراهم آورده که در ادامه به تفصیل بررسی شدهاند.
معروفترین جاذبه کوه صفه قلعه شاهدژ است که در بلندترین نقطه کوه و در شمالغربی آن قرار دارد و آن را با عنوان قلعه دیو نیز میشناسند. از این قلعه بارها و بارها در کتابهای تاریخی و افسانهها نام برده شده است؛ اما هیچ کس به درستی نمیدانست این قلعه در کجا قرار دارد. در حدود نیم قرن پیش، کارو میناسیان و محمد مهریار که دو تن از پژوهشگران اصفهان هستند، این نظریه را مطرح کردند که شاهدژ همان قلعه دیو افسانهای در کوه صفه است.
همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، کاربرد این قلعه، نظامی و دفاعی بوده است و از آنجایی که کوه صفه از نظر ساختار زمینشناسی کوهی سرسخت، خشن و صعبالعبور بهشمار میرود، احداث قلعه برای ایجاد ساختار دفاعی کاملا مناسب بهنظر میرسد. بناها، راهها و استحکامات قلعه بهگونهای طراحی شده که کسی نمیتوانست به درون آن نفوذ پیدا کند. سازندگان با استفاده از پرتگاهها و دیوارههای کوه و تراشیدن برخی نقاط و ساختن دیوارهای متعدد در نقاط مختلف، راههای دسترسی به قلعه را بسته بودند. البته تمامی این موضوعات مربوط به گذشته میشود و امروزه با احداث راههای جدید و بهبود مسیرهای دشوار، هم راههای صعود به ارتفاعات کوه راحتتر شده است و هم به راحتی میتوان به جاذبههای آن از جمله همین قلعه دست یافت.
شش دروازه، حدود بیست برج نگهبانی، یک دیوار بزرگ، دیوارهای کوچک حفاظتی، قلعه کوچک سنگی، انبارهای آذوقه، وسایل جنگی و غیره از جمله بخشهای نظامی و دفاعی قلعه هستند که امروزه بقایای آنها به چشم میخورد. همچنین به منظور تامین آب مورد نیاز ساکنین آن در گذشته و با توجه به آبوهوای خشک شهر اصفهان، تاسیساتی برای استفاده از آب باران و چشمههای کوچک موجود در گوشه و کنار کوه ایجاد کرده بودند که آثر آنها هنوز هم باقیست. بندهای آبگیر، حوضها، حوضچهها و تنبوشه (لولههای سفالی هدایت آب) از جمله این تاسیسات هستند. سد آبگیر اصلی قلعه در دره غربی کوه صفه قرار دارد و امروزه بازسازی شده است.
بخشهایی که از این قلعه امروزه باقی مانده است عبارتند از، ستاد مرکزی قلعه در شمالشرقی قله صفه، بقایای چندین سربازخانه در جنوب و شرق، آثار انبارها و تاسیسات دیگر در غرب و آثار برجهای نگهبانی، دروازهها، دیوارههای دفاعی و بندهای آبگیر در پیرامون قلعه. قلعه مرکزی مهمترین بخش شاهدژ است که در قله شمال شرقی کوه صفه قرار دارد. گفته میشود برای ساختن این قلعه محوطه بالای قله را صاف کردهاند تا فضایی صفهمانند ایجاد شود. ابعاد این فضا حدود ۵۰ متر در ۲۰۰ متر است و از طرف شمال و شرق به پرتگاه و از طرف جنوب و غرب به دیوارهای متعدد دفاعی محدود میشود. دسترسی به این قلعه از جبهه شمالی غیرممکن است؛ چرا که صخرههایی کاملا عمودی آن را در بر گرفتهاند. آثار برجهای دیدبانی انفرادی در کنار چشمه پاچنار و دیگری در کمرگاه و زیر دیواره گل زرد قرار دارد و گویی از این مکانها رفتوآمدها به سوی قلعه دیو را زیر نظر میگرفتند.
این قلعه در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد ولی متأسفانه عدم تعیین عرصه و حریم برای آن، زمینه گسترش ساخت و سازهای گوناگون در اطراف قلعه و عرصه وسیع آن بودهاست. این ساخت و سازها همزمان با ادامه پروژههای جنجالی در شهر اصفهان از جمله برج جهان نما و مترو بوده که اعتراض فراوان دوستداران میراث فرهنگی اصفهان را بهمراه داشتهاند. امروزه و با خشک شدن چشمه همچنان با لولهکشی و پمپگذاری آبشار این کوه دایر میباشد.
همچنین در غرب دامنه صفه، سازه قلعهمانند دیگری نیز وجود داشته که از خشتهای بزرگ به اضلاع نیم متر بوده است. این سازه را تخت رستم میخواندند و بنا بر باور مردم، جنگ اسکندر و دارا در این مکان اتفاق افتاده است.
تلهکابین یکی از امکانات تفریحی و رفاهی جذاب این منطقه است که طرفداران بسیاری دارد. تلهکابین صفه دارای دو خط است. خط اول از دامنه کوه آغاز شده و افراد را تا گردنه باد بالا میبرد. ۵۰ کابین شش نفره در طول مسیر ۱۹۰۰ متری این خط در حرکتاند و به مردم سرویس میدهند. در هنگامی که سوار بر این خط تلهکابین هستید مناظر زیبای کوهستان، بام اصفهان و مناظر طبیعی چشمنوازی را مشاهده خواهید کرد. در ایستگاه گردنه باد، دمای هوا خنکتر از پای کوه است و همین امر موجب میشود تا در تابستانها بسیاری به آن مراجعه کنند. امکانات پذیرایی نیز در این ایستگاه مهیاست و خاطرهای خوش را برای مراجعین خلق میکند.
خط دو تلهکابین ۸۰۰ متر طول و ۱۰ کابین شش نفره دارد. این خط مسیر گردنهباد (ایستگاه دوم) تا قله کوه صفه را میپیماید و به قلعه تاریخی شاهدژ میرسد.
همچنین هنگام وزش بادهای شدید، سرویسدهی تلهکابین بهصورت موقت ممنوع است.
برای زیباسازی بیشتر فضای پارک، یک آبشار مصنوعی در دل کوه جاسازی شدهاست. آب بیرون ریخته شده از آن پس از طی حدود یکصد متر در حوضچهای جمعآوری میشود و پس از آن نیز برای آبیاری محیط پارک استفاده میشود.
طرفداران ورزش بولینگ که ورزشی مفرح بوده و نیاز به تمرکز دارد و شما را به چالش میکشد، میتوانند در کنار تلهکابین صفه به مرکز بولینگ بروند و ساعاتی خوش و به یادماندنی را تجربه کنند. این مرکز حدود ۱۰۰۰ مترمربع مساحت دارد و دارای ۱۰ خط بازی است.
همچنین توصیه میشود که پیش از مراجعه، تماس بگیرید و نسبت به رزرو اقدام نمایید.
در قسمتی از تفرجگاه صفه یک پارک وحش قرار دارد که در ۵۰۰۰۰ مترمربع وسعت ایجاد شده و حیوانات گوشتخوار و حیوانات علفخوار را در خود جای داده است. این پارک وحش در واقع یک باغ وحش کوچک است که در آن میتوانید تعدادی از جانداران را ببینید. حوضچهای کوچک با چند اردک، غاز و قو، کل و بز، قوچ و میش، گراز، خرگوش، سگ و شتر و غیره حیوانات این باغ وحش را تشکیل میدهند.
یکی از تفریحات تازه و پرطرفدار و البته مهیج، زیپ لاین و پل معلق است که به تازگی در مراکز تفریحی بسیاری میتوانید آنها را بیابید. در تفرجگاه صفه نیز میتوانید طعم این هیجان را بچشید و خاطرهای خوش برای خودتان خلق کنید. در این تفرجگاه نام این بخش تفریحی را روباه پرنده گذاشتهاند.
در دامنه کوه و در کنار ایستگاه تلهکابین یک شهربازی کوچک وجود دارد که هم کودکان و هم بزرگسالان میتوانند در آن خوش بگذرانند. از جمله دستگاههای موجود در این شهربازی میتوان به ترامپولین، استخر توپ، هلیکوپتر، سفینه کودک، ماشین برقی، سالتو، فریزبی رنجر، کشتی بزرگ، سرسره بادی، مری گوراند ۶ نفره، کشتی دوازده نفره و قطار کودک چهار نفره اشاره کرد.
همچنین در صفه میتوانید به سراغ سینمای هفت بعدی بروید و برای دقایقی غرق در هیجان شوید. سالن این سینما مجهز به صندلیهای شتابدهنده است و جلوههای فیزیکی، حرکتی و حسی ویژه از قبیل باد، طوفان، حباب، پاشیدن آب، ایجاد رایحه، گرما، سرما و غیره را نیز ایجاد میکند.
یکی از ویژگیهای مهم کوهستان صفه وجود صخرههای عظیم و بلند در نقاط مختلف آن است که از نظر کوهنوردی تخصصی و آموزش سنگنوردی، امکان بسیار خوبی برای گسترش ورزش کوهنوردی در منطقه اصفهان به وجود آورده است. در سالهای اخیر با تبدیل کافه خاچیک به پناهگاه و پایگاه کوهنوردی و اصلاح مسیرهای دشوار، خدمات مربوط به فعالیتهای کوهنوردی بهبود نسبی پیدا کردهاست.
بیش از چهارده غار کوچک و بزرگ را میتوان در صفه دید که مهمترین آنها، غار کسری در کنار دستگاه توربین بادی در محلی به نام گردنه باد، غار بیدستون یا غار انجیری یا انجیلی در جبهه غربی کوه صفه، غار قنبر در جبهه شرقی کوه و در بالای چشمه خاچیک، غار هفت چشمه در جبهه جنوبی کوه و در کنار مجموعهای از چند چشمه، غار کفتار در محلی به نام دره دوزخ، غار گنگآباد، غار دستکند چکاد که گروهی به نام چکاد آن را ایجاد کردهاند، غار دستکند الله که توسط پهلوان صادق ایجاد و امروزه تخریب شده است و غار سیمرغ که جدیدترین غار کشف شده در این ناحیه در ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا است و توسط تیم غارشناسی اصفهان و در اواخر سال ۹۱ کشف شده است، نام دارند.
نکته حائز اهمیت در خصوص رفتن به این غارها این است که نیاز به همراهی یک راهنمای کاربلد میباشد، چرا که برخی از آنها بهطور کامل کشف نشدهاند. به عنوان مثال غار سیمرغ سه حلقه چاه بسیار تنگ و باریک دارد که هر شخصی نمیتواند آنها را پشت سر بگذارد. تنگی غار و وجود احتمال ریزش در آن باعث شده تا تنها غارنوردان حرفهای بتوانند به درون آن بروند.
در جنوب کوه صفه، درهای وجود دارد که به گردنه باد مشهور است. در شمال و جنوب این گردنه ارتفاعات کوه صفه و کوه مشرف به سپاهان شهر قرار دارد و از آنجا که بادهای اصفهان عموماً غربی ـ شرقی است، جریان باد در این نقطه متمرکز و شدید میشود. در تمام فصول سال به ویژه پاییز و بهار شدت وزش باد در این منطقه کاملاً مشهود است.
پل رنگین کمانی نیز نام یک پل سنگی است که در پشت کوه صفه و در جبهه غربی آن قرار دارد و یکی از جاذبههای این کوه به شمار میرود.
از جمله دیدنیهای طبیعی کوه صفه، چشمههایی هستند که در جای جای این منطقه قرار دارند. در اینجا به بررسی مهمترین و مشهورترین این چشمهها پرداخته میشود:
۱- چشمه پاچنار:
چشمه پاچنار در ارتفاع ۱۸۵۰ متری کوه صفه قرار دارد. وجود این چشمه سرسبزیرا برای این ناحیه به ارمغان آورده است و به همین دلیل گذشتگان نام پاچنار به معنای مکانی با درختان سرسبز را برای آن برگزیدهاند.
۲- چشمه درویشیا خاچیک:
در ۱۰۰ متری شرق چشمه پاچنار و در ارتفاع تقریبی ۱۹۰۰ متری، چشمه دیگری دیده میشود که درویش نام دارد. این چشمه به شکل حوض طبیعی و مسقف است که در پای کوه قرار دارد. در بازدید از این چشمه میبینید که آب و سبزه چگونه در شکم یک حفره سنگی بزرگ جای گرفته و شاهکاری زیبا را خلق کردهاند. این چشمه بین پارک صفه و قله کوه قرار دارد و زیبایی آن به همراه موقعیت استقرارش در فاصله و مکان مناسب باعث شده تا چشمه درویش و محیط پیرامونش تفرجگاه و استراحتگاهی جذاب برای مردم باشد. گفته میشود که در گذشته فردی ارمنی به نام خاچیک در دامنه این کوه دکهای داشته و مواد خوراکی به کوهنوردان میفروخته است؛ به همین دلیل برخی این چشمه را با نام خاچیک میشناسند.
۳- چشمه نقط:
در غرب صفه، چشمه دیگری به چشم میخورد که نقط نام دارد. این چشمه به صورت یک سنگاب است که آب قطره قطره از بالای کوه در آن میچکد. آب خنک این چشمه قابل استفاده برای حیوانات و کوهنورداناست.
۴- چشمه گل زرد:
حدود ۲۰۰ متر پس از چشمه درویش و گذر از یک راه صعبالعبور، چشمه گل زرد دیده میشود که زیبایی خاص خود را دارد. این چشمه را فقط کوهنوردان میتوانند ببینند و هر کسی از پس طی کردن مسیر سخت آن بر نمیآید.
۵- چشمه چاه درویش:
۷۰۰ متر آن طرفتر از چشمه درویش و در ارتفاع ۱۸۰۰ متری، چشمه چاه درویش قرار دارد. سطح این چشمه پایینتر از اطراف آن بوده و هیچ وقت آب آن جاری نمیشده است. به همین دلیل هنگامی که چشمه پاچنار و چشمه درویش آب نداشتند، اندک آبی در این چشمه یافت میشد. از این رو نامش را چشمه چاه درویش گذاشتند و از آنجا که در زمینی آهکی قرار دارد، بین کوهنوردان به چشمه گچی معروف شده است.
اگر قصد دارید از کوه صفه و خدمات گردشگری و تفریحی این مجموعه دیدن فرمایید، اطلاعات زیر را بخوانید:
ساعت بازدید از تله کابین صفه در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۶:۰۰ الی ۲۲:۰۰ و در روزهای پنجشنبه و جمعه و روزهای تعطیل از ساعت ۱۰:۰۰ تا ۲۲:۰۰ میباشد. همچنین امکان تغییر ساعات کار در ایام پیک سفر و تعطیلات وجود دارد.
شماره تماس ۱۴-۳۶۷۵۹۰۱۱-۰۳۱ و داخلی ۱۱۲.
هزینه رفت و برگشت با استفاده از تله کابین برای هر نفر مبلغ ۳۰۰۰۰ تومان است و در صورتی که بخواهید فقط یکی از مسیرهای رفت یا برگشت را از تله کابین استفاده کنید، بهای آن ۱۸۰۰۰ خواهد بود.
ساعت استفاده از سالن بولینگ در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۵:۰۰ الی ۲۴:۰۰ و در روزهای پنجشنبه و جمعه و روزهای تعطیل از ساعت ۱۰:۰۰ تا ۲۴:۰۰ میباشد. همچنین امکان تغییر ساعات کار در ایام پیک سفر و تعطیلات وجود دارد.
شماره تماس ۱۴-۳۶۷۵۹۰۱۱-۰۳۱ و داخلی ۱۱۸.
ساعت کاری زیپ لاین و پل معلق در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۶:۰۰ الی ۲۴:۰۰ و در روزهای پنجشنبه و جمعه و روزهای تعطیل از ساعت ۸:۰۰ تا ۲۴:۰۰ میباشد. همچنین امکان تغییر ساعات کار در ایام پیک سفر و تعطیلات وجود دارد.
شماره تماس ۱۴-۳۶۷۵۹۰۱۱-۰۳۱ و داخلی ۱۱۴.
هزینه استفاده از زیپ لاین و پل معلق برای هر نفر مجموعا مبلغ ۲۵۰۰۰ تومان است.
ساعت کاری شهربازی کوهستان صفه در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۷:۰۰ الی ۲۴:۰۰ و در روزهای پنجشنبه و جمعه و روزهای تعطیل از ساعت ۱۰:۰۰ تا ۲۴:۰۰ میباشد. همچنین امکان تغییر ساعات کار در ایام پیک سفر و تعطیلات وجود دارد.
شماره تماس ۱۴-۳۶۷۵۹۰۱۱-۰۳۱ و داخلی ۱۰۰.
شماره تماس ۱۴-۳۶۷۵۹۰۱۱-۰۳۱ و داخلی ۱۲۸.
اصفهان، بلوار شهدای صفه، تفرجگاه کوهستانی صفه.