بازار قیصریه اصفهان در ضلع شمالی میدان نقش جهان

بازار قیصریه یکی از بازارهای تاریخی اصفهان است که در ضلع شمالی میدان نقش‌جهان قرار دارد. در این بازار انواع سوغات و صنایع‌دستی اصفهان برای فروش موجود است و همه‌روزه گردشگران زیادی برای خرید به این مکان تاریخی و زیبا مراجعه می‌کنند.

معرفی بازار قیصریه اصفهان

بازار بزرگ اصفهان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای ایران است. قسمتی از این بازار که از شهرت بیشتری برخوردار است بازار قیصریه یا بازار شاهی یا بازار سلطانی نامیده می‌شود. این بازار در ضلع شمالی میدان امام اصفهان واقع است و سرتاسر آن با نقش و نگارهای منحصربه‌فردی از دوران صفویه منقوش شده است.

سر در این بازار، قوسی شکل است و به نقاشی‌های منظم، مجلل و زیبایی تزیین شده است که البته امروزه دیگر شکوه و رنگ و لعاب گذشته را ندارد و کمی رنگ‌باخته است.

این بازار در فاصله سال‌های ۱۰۱۱ تا ۱۰۲۹ هجری قمری ساخته شده است و نمونه‌ای از بهترین آثاری است که چه به لحاظ تاریخ و چه به لحاظ معماری، از آن دوران برجای‌مانده است.

تاریخچه بازار قیصریه اصفهان

بازار قیصریه، بازار شاهی یا بازار سلطانی از بزرگترین و مجلل‌ترین مرکز خرید و فروش در دوران صفویه بوده‌ است. سردر زیبای قیصریه یادگاری از عهد صفوی است و همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، ساخت آن در سال ۱۰۲۹ هجری قمری به پایان رسیده است. این سردر به واسطه داشتن نقاشی‌هایی شکوهمند و بسیار زیبا از صحنه‌های رزم شاه عباس، شکارگاه و صحنه‌هایی از حضور اروپائیان شهره است و به همین دلیل این بازار را برخی گردشگران و سیاحان نگارخانه سرپوشیده نامیده‌اند.

رونق این بازار به اندازه‌ای بود که حتی شرکت‌های خارجی هم در آن حجره داشتند. امروزه در این بازار مغازه‌هایی دیده می‌شود که از آن دوران تا به امروز فقط یک کالای خاص را به فروش رسانده‌اند و از این لحاظ تغییری در کار خود نداشته‌اند. مغازه‌هایی که ۴۰۰ سال است یک کالا خاص را به فروش می‌رسانند.

در مورد وجه تسمیه سردر قیصریه چیزی که واضح است، این است که نام این سردر برگرفته از نام بازار قیصریه می‌باشد کـه بلافاصله بعد از سردر شروع می‌شود و تا چارسوی چیت‌ساز‌ها ادامه دارد. گفته شده قیصریه از واژه قیصر یـا سزار مشتق شده است. قیصریه عموماً به راسته‌ای از بازار گفته می‌شود که در آن کالاهای سبک وزن و گرانقیمت لوکس به فروش می‌رسند و توسط حکومت یا بازرگانان ثروتمند ساخته می‌شـده و به دلیل توان مالی پیشه‌وران قیصریه‌ها، این قسمت از بازار به لحاظ ویژگی‌های معماری و تزئینات غنی‌تـر و پرکار‌تر از سایر قسمت‌ها بوده و هندسی‌تر ساخته می‌شده است. قیصریه‌ها به خاطر وجود همین تزئینات غنی و سازندگان معتبرشان، بازار شاهی یا قیصریه خوانده می‌شدند.

معماری بازار قیصریه اصفهان

بازار قیصریه شهر اصفهان، نه تنها از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازارهای این شهر است بلکه از لحاظ معماری، از زیباترین بازارهای قدیمی دنیا هم محسوب می‌شود. در وسط این بازار محوطه بزرگ گنبدی شکلی وجود دارد که گنبد زیبای آن مشهور است. در غرب بازار هم کاروانسرایی زیبا به چشم می‌خورد که دو طبقه دارد و در دو طبقه آن حدود ۱۴۸ حجره وجود دارد. در شرق این بازار ضرابخانه ای به چشم می‌خورد که در حال حاضر به تجارت‌خانه تبدیل شده است و در آن اقلام مختلفی مثل انواع  اقسام پارچه‌ها، قلمکاری‌های اصفهانی و کالاهایی این چنینی به فروش می‌رسد. بنای بازار شاهی توسط استاد علی‌اکبر اصفهانی و به فرمان شاه عباس اول احداث شده است.

قبل از ورود به بازار قیصریه در سردر ورودی بازار چندتابلوی نقاشی خواهید دید که بخشی از این تابلو نقاشی ازبین رفته است. مضامین این نقاشی‌ها برای گردشگران بسیار جذاب است. نقاشی اصلی که درست بالای ورودی قرار دارد، جنگ شاه عباس با ازبکان را نشان می‌دهد که صلابت و سربلندی ملی را به تصویر کشیده است. در بخش سمت چپ سردر نیز نقاشی شکارگاه است که نشان‌دهنده‌ مضمونی از گذشته‌ی دور است که جدا شدن از پلیدی و رسیدن به پاکی را نشان می‌دهد. قسمت راست سردر نیز تصاویر عیش و نوش و زندگی دنیوی یا بهشت زمینی را با نشانه‌های غربی خواهید دید.

در بالاترین قسمت سردر، صورت فلکی اصفهان (برج قوس) به چشم می‌خورد که در این تصویر کاشی‌کاری، نیم‌تنه‌ تیرانداز جوانی با لباس عصر صفویه و با تنه‌ شیر و دم اژدها دیده می‌شود که به سویی در حال تیراندازی است. این تصویر نشانگر صحنه‌ مبارزه است که تیرانداز گویی همان آرش کمانگیر با دم حیوان افسانه‌ای است. جدای از نقاشی‌ها، بر فراز ایوان، ساعت بزرگی نصب بوده که از غنائم جنگی شاه عباس در جنگ با پرتغالی‌ها به شمار می‌رفته، که متاسفانه اکنون اثری از آن نیست.

طبقه‌ سوم بازار که اکنون تخریب شده، نقاره‌خانه‌ای بوده است که در آن با صدای موسیقی، اوقات روز اعلام می‌شده است. در حقیقت نقاره‌زنی و نقاره‌کوبی از قدیم در ایران متداول بود که البته فقط به منظور اعلام طلوع و غروب آفتاب نبود، بلکه برای آماده‌باش نظامی، در آئین‌های گوناگون و به مناسبت‌های مختلف، اطلاع اخبار مهم، یا تحویل سال نو و ورود کالاهایی را که مردم درانتظار رسیدن آن بوده‌اند، با نواختن آن اعلام می‌کردند.

وصف بازار قیصریه اصفهان از زبان جهانگردان معروفی مثل شاردن بیان شده که دلیل نام‌گذاری این بازار را به قیصریه، شباهت آن به قیصریه در ترکیه امروزه می‌دانند. اما یکی از قدیمی‌ترین این توصیف‌ها برمی‌گردد به توصیفی که در کتاب رساله محاسن اصفهان آمده است.

ساختار بازار قیصریه اصفهان

بازار قیصریه اصفهان راسته‌ای دو طبقه با طول ۱۵۰ متر و به‌صورت کاملا مسقف است. طبقات بالا راسته بازار مربوط به امور دفتری و طبقات پایین در اختیار حجره‌ها و مغازه‌های مختلف است. بر روی سقف گنبدهایی تعبیه شده است و در انتهای گنبدها نورگیرهایی برای تأمین روشنایی و تهویه هوا در نظر گرفته شده است. این بازار زیبا چهارسویی بسیار چشم نواز با طاقی گنبدی دارد که در دو طبقه بنا شده و با اشکالی هندسی آراسته شده است. چهار سو از جنوب به بازار شاهی، از شمال به تیمچه ضرابخانه و از شرق به ضرابخانه سلطنتی منتهی می‌شده است. ضرابخانه هم اکنون به عنوان بانک مشغول به کار است. در غرب چهار سو کاروانسرای شاهی قرار دارد و به دستور شاه عباس ساخته شده است. این کاروانسرا هشت ضلعی هم اکنون در میان بازاریان به عنوان سرای ملک‌التجار شهره است و به عنوان انبار کالاهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. تیمچه ضرابخانه یکی از بخش‌های بازار قیصریه است که هم اکنون به فروش زیورآلات و همچنین صنایع‌دستی نفیس اصفهان مشغول است.

راسته‌های بازار قیصریه اصفهان

برخی از راسته‌های این بازار عبارت‌انداز:

۱- بازار عریان

۲- هارونیه

۳- نیم‌آورد گلشن

۴- مخلص

۵- سماورسازها

۶- مقصودبیک

سایر عناصر بازار قیصریه اصفهان

بجز موارد گفته شده پیشین، در بازار قیصریه شاهد وجود مساجد، مدارس مذهبی و سراها و تیمچه‌ها می‌باشیم که از جمله سایر عناصر تشکیل‌دهنده بازار می‌باشند. در ادامه به بررسی اجمالی آن‌ها پرداخته می‌شود.

مساجد

در طول شاهراه سرپوشیده و مسقّف بازار قیصریه که برخی از خارجیان آن را «نگارخانه سرپوشیده» نامیده‌اند عناصر مذهبی همچون مسجد خیاط‌ها، مسجد نو، مسجد ذوالفقار، مسجد شیشه، مسجد جارچی و ده‌ها مسجد دیگر به فعالیت‌های مذهبی می‌پرداختند و بازرگانان و اصناف گوناگون در آن‌ها عبادت می‌کردند.

مدارس مذهبی

مراکز فرهنگی مانند مدارس مذهبی از جمله عناصر مهمی بودند که به اعتبار و رونق بازار بیش از پیش می‌افزودند. مدارسی همچون مدرسه کاسه‌گران، هارونیه، نیم‌آورد، جده بزرگ، جده کوچک، ملاعبدالله، مدرسه نیماور، مدرسه صدر و غیره که با معماری خاص ایرانی، ده‌ها سال است موضوع کتاب‌ها و رسالات و تحقیقات مهندسین و معماران و سیاحان گوناگون هستند.

سراها و تیمچه‌ها

نهادهای اقتصادی نیز از دیگر جاذبه‌هایی هستند که در بازارها وجود داشته‌اند. برخی از این نهادها که «تیمچه» و «سرا» نامیده می‌شوند هنوز نیز فعال هستند. مشهورترین این سراها عبارت‌اند از: سرای اردستانی‌ها، سرای خانی، سرای آقا، سرای پادرخت سوخته، سرای میراسماعیل، سرای تالار، سرای خوانساری‌ها، سرای گلشن، سرای جارچی و سرای فخر. این سراها به همراه کاروانسراهای متعدد و پررونق بازار اصفهان را به عنصری فعال تبدیل می‌کرده که سیاحان با اشتیاق از آن بازدید می‌کردند و با دقت در سفرنامه‌هایشان معرفی می‌نمودند.

ثبت در آثار ملی ایران

بازار قیصریه اصفهان در تاریخ ۲۱ آبان‌ سال ۱۳۱۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۳۱۵ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

آدرس بازار قیصریه اصفهان

اصفهان، میدان نقش جهان، بازار قیصریه